Ridder Guy de Schoutheete de Tervarent (1891-1969) was een telg uit een Oost-Vlaamse adellijke familie en ging tijdens de Eerste Wereldoorlog deel uitmaken van het Belgische diplomatieke korps. Een wereldoorlog later stond hij in het oog van de storm als hoofd van het Belgische gezantschap in Caïro.
De jonge Guy de Schoutheete werd na de Duitse invasie in de zomer van 1914 opgeroepen om te dienen in het Belgische leger. Hoewel hij zich onderscheidde tijdens de terugtrekking richting Frankrijk, koos hij in 1915 voor een carrière in de diplomatie. Die leidde hem van Den Haag tijdens de oorlog naar Oost-Azië in de jaren 1920 en zo naar Centraal-Europa, waar hij in de vroege jaren 1930 in Boedapest voor het eerst een gezantschap mocht leiden. Ondertussen was hij in Parijs getrouwd met de Franse Jeanne Darcy. Zijn tweede post, Caïro, kwam na het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog heel dicht bij het front te liggen. De capitulatie van 28 mei 1940 deed de Belgische reputatie geen goed en zorgde bovendien voor grote verdeeldheid binnen de Belgische gemeenschap in Egypte.
Als officiële vertegenwoordiger van België kwam de Schoutheete al snel onder vuur te liggen. Eind 1941 werd hij ook op verlof gestuurd, om dan tijdens het volgende voorjaar officieel teruggeroepen te worden. De diplomaat stelde een document van achttien pagina’s op waarin hij zijn zaak bepleitte. Opvallend hier is de titel: Comment la cause royale fut défendue au Caire. Zijn zaak is dus die van de Koning en niet ‘la cause belge’ of de Belgische zaak, al waren de twee voor hem heel nauw met elkaar verbonden. Maar de Schoutheete zag zichzelf toch in de eerste plaats als de vertegenwoordiger van Leopold III (bij de Egyptische koning). De titelkeuze was echter geen stellingname in het conflict tussen koning en regering, maar eerder een uiting van hoe de meeste aristocraten hun diplomatieke waardigheid invulden.
Het document is chronologisch opgesteld maar ontwikkelt eigenlijk twee argumenten. Het eerste gaat over de concrete activiteiten die de Schoutheete ondernam om de reputatie van zijn vorst (en van het Belgische leger) in ere te herstellen. In een eerste fase beperkten die zich noodgedwongen tot het tot de orde roepen van redacteurs van de Egyptische expatpers die de wijdverbreide beschuldiging van het ‘verraad’ van Leopold III reproduceerden. De Schoutheete trachtte rechtzettingen gepubliceerd te krijgen. Die geraakten echter niet door de Britse censuur. In een tweede fase gebruikte de diplomaat omzendbrieven om Belgische, Europese en Egyptische notabelen op de hoogte te stellen van publicaties uit de Westerse pers die de beschuldigingen aan het adres van Leopold weerlegden. Het grootste succes van zijn missie behaalde hij echter pas vlak voor zijn gedwongen verlof eind 1941. Toen nam hij in een artikel de verdediging op van de Koning én slaagde hij erin om dat gepubliceerd te krijgen in de belangrijkste Franstalige krant van Egypte. Het ontlokte hem de gedachte: ‘J’avais accompli une part, et non la moindre, de ma mission en Egypte.’
Het tweede argument van Comment la cause royale benadrukt dat zijn missie enorm werd bemoeilijkt door aanhoudende pogingen tot usurpatie van zijn functies. Die kwamen vooral van mensen buiten de diplomatie. Zo bleek Maurice Jacquet, een belangrijke adviseur van de Egyptische koning, herhaaldelijk te hebben geprobeerd om het leiderschap over de Belgische gemeenschap over te nemen en zich als gevolmachtigd minister op te werpen, onder meer door de Belgen te verenigen in de Union des Belges d’Egypte. Dat was volgens de Schoutheete een ‘organisme qui se serait substitué au représentant de la Belgique’. De diplomaat weigerde zijn goedkeuring te geven aan dergelijke initiatieven, in de overtuiging dat ‘aucun Ministre des Affaires Etrangères ne saurait admettre qu’un agent, responsable devant lui, se dessaisisse d’une part normale de son activité en faveur d’un organisme irresponsable.’
Daar sloeg de Schoutheete de bal echter mis. Spaak vertrouwde aanvankelijk net heel sterk op Jacquet, zozeer zelfs dat hij zich liet overtuigen om Georges Delcoigne, een diplomaat die de Schoutheete vijandig gezind was, naar Caïro te sturen met een geheime code om de regering te kunnen inlichten over het functioneren van het Belgische posthoofd. Dit manoeuvre zou uiteindelijk bepalend zijn voor het vertrek van de Schoutheete uit Egypte.
Het document Comment la cause royale fut défendue au Caire bevat uiteraard geen objectief relaas van de Schoutheete’s activiteiten in de Egyptische hoofdstad. Het is integendeel een apologie die via een selectieve weergave van de feiten moest aantonen dat de diplomaat recht in zijn schoenen stond. Tegelijk biedt het cruciale inzichten in de zelfrepresentatie van leden van het Belgische diplomatieke corps, in de manier waarop zij hun ambt wilden beschermen tegen inmenging van buitenaf en in hoe zij omgingen met de uitdagingen van een diplomatie in oorlogstijd.
De Schoutheete’s argumentatie kende een zeker succes. Tijdens de oorlog werden hem verschillende andere posten aangeboden en vanaf 1945 mocht hij België vertegenwoordigen in Kopenhagen volgde in de vroege jaren 1950, toen hij de ambassadeurspost in Tokio kreeg toebedeeld.
Zijn pensioen gaf hem meer tijd om met zijn passie bezig te zijn: de beeldende kunsten. De Schoutheete was immers een verwoed verzamelaar en vooral ook een kenner van middeleeuwse en vroegmoderne schilderkunst. Tussen 1929 en zijn dood veertig jaar later publiceerde hij hierover lijvige werken en vulden zijn pennenvruchten de pagina’s van de belangrijkste kunstwetenschappelijke tijdschriften.
CegeSoma, Bestand Guy de Schoutheete (blok 777 AA860), nr. 1, Note du chevalier G. de Schoutheete Comment la cause royale fut défendue au Caire, s.d.
Koninckx, Maria-Helena, De Belgische diplomatieke dienst. Biografisch en sociaal-economisch profiel van de diplomatieke posthoofden in de periode 1920-1940, licentiaatsverhandeling, Universiteit Gent, 1985, p. 152-155.
Pierret, Thomas, « Les Belges d’Égypte pendant la Seconde Guerre Mondiale. Une communauté isolée face aux ‘deux politiques belges de 1940’ », in Bijdragen tot de Eigentijdse Geschiedenis 11, 2003, p. 119-160.
Roberts-Jones, Philippe, « de Schoutheete de Tervarent, Guy », in Nouvelle Biographie Nationale 10, Brussel, 2010, p. 155-156.
