Prosper Dezitter (1893-1948) werd geboren te Passendale in West-Vlaanderen . Het gezin leefde in bescheiden omstandigheden en telde acht kinderen. Prosper ging naar school tot zijn 14 jaar en werd mecanicien. Zijn jeugd was nog niet voorbij of hij liet zich een eerste keer opmerken door diefstal en verkrachting van een minderjarige. De correctionele rechtbank van Ieper veroordeelde hem resp. tot drie en één jaar opsluiting. Hij slaagde er in onduidelijke omstandigheden in naar Canada te vluchten. Over zijn leven ginds weet men weinig. Hoe verdiende hij de kost? Volgde hij een opleiding? Ging hij naar een pilotenschool? Naderhand zou hij dienst hebben genomen bij het Canadese leger en in Frankrijk gevochten hebben. Hij zou gewond geraakt zijn te Vimy in de Pas-de-Calais. In elk geval staat vast dat hij zeer goed Engels leerde praten.
Het is niet zeker wanneer hij naar België terugkeerde, wellicht tussen 1926 en eind 1929 vermits de politierechtbank te Antwerpen hem dan tot een boete veroordeelde. Hij werkte in de automobielsector en verkocht tweedehandswagens. In juni 1934 huwde hij met Germaine Princen, een bediende afkomstig uit Schaarbeek. Zijn handeltje liep niet goed en in 1936 werd het faillissement uitgesproken. Hij leefde dan van allerlei klusjes en werd verschillende malen veroordeeld en opgesloten in de Antwerpse gevangenis. In 1936 volgde een scheiding maar een jaar later ontmoette Dezitter Florentine Giralt (1904-1949) die zijn maîtresse werd. Zij was geboren te Barcelona en kwam met haar grootouders en broer naar België na de dood van haar ouders. Zij werd kleuteronderwijzeres maar oefende dit beroep niet uit omdat ze TBC had. In 1924 huwde ze met de Nederlander Paul Dings die in 1926 om beroepsredenen naar Congo trok. Twee jaar later volgde ze hem maar het koppel keerde eind 1929 terug naar België. Ze hadden een kind geboren in 1930.
Op het einde van de dertiger jaren werd Dezitter vervolgd voor verschillende strafbare feiten . Hij poogde opnieuw te vluchten en Engeland te bereiken. Zonder succes. Hij zou dan in contact gekomen zijn met de Abwehr, de inlichtings- en contraspionagedienst van het Duitse leger. Tot het begin van de oorlog leefde hij van occasionele werkjes en van geld dat hij kreeg van Florentine Giralt.
Tijdens de eerste maanden van de bezetting werkte Dezitter voor de Geheime Feldpolizei (GFP), de Duits militaire politie. Hij speelde een actieve rol in een tiental zaken die allemaal resulteerden in de aanhouding en de gehele of gedeeltelijke ontmanteling van verzetsgroepen. De eerste operatie waarin hij spijtig genoeg succes had, betrof de zgn. zaak Flobecq. Engelse soldaten die Groot-Brittannië niet meer konden bereiken na de nederlaag van mei 1940 hadden er zich verborgen en zochten een middel om toch weg te raken. Een van de inwoners die Dezitter voor de oorlog te Schaarbeek had gekend, wilde de soldaten helpen. Het perfecte Engels van Prosper Dezitter en diens “Canadese nationaliteit” hadden de man ervan overtuigd dat Dezitter de geknipte persoon was om iets te doen. Zo kon deze in contact komen met inwoners van Flobecq, hun vertrouwen winnen en zijn hulp aanbieden ondanks het feit dat sommigen hem niet vertrouwden. Hij zette natuurlijk een val op en twee soldaten werden onderschept. Het leidde ook tot de aanhouding van 13 verzetslui en indirect nog van negen anderen. In april 1941 kwam de zaak te Brussel voor een Duits gerecht . Er werden twee doodstraffen uitgesproken en vijftien veroordelingen tot dwangarbeid van uiteenlopende duur. Het zou de eerste affaire van een lange reeks worden…
Dezitter werkte nog steeds enkel voor de GFP waaraan hij trouwens te danken had dat hij in de lente 1941 uit de gevangenis werd vrijgelaten. Hij was inderdaad in december 1940 veroordeeld en een eerste keer aangehouden door de politie van Schaarbeek maar vrijgelaten na een tussenkomst van de GFP. Een paar dagen later, op 19 april 1941, werd hij door de politie van Sint-Gillis ingerekend. Opnieuw kwam de GFP tussen. Maar vanaf eind 1941 werkte hij voor de afdeling III van de Abwehr (contraspionage) . Hij werd een van hun V-Leute of Vertrauensleute, vertrouwensman. Onder de codenaam « Aal » moest hij verzetsnetwerken infiltreren. Hij werkte samen met Florentine Giralt die ook een geducht agent zou worden. Dezitter en zijn bende zouden slagen in een tiental infiltratieopdrachten.
In de loop der maanden werd de ploeg uitgebreid. In 1943 kwamen Rudolf Kohl, Charles Jenart en Jean-Marcel Nootens erbij. In 1944 vervoegden Jean (Vania) Gristchenko, Nicolas Fetisoff en zijn vrouw Suzanne Bertherond en een aantal tijdelijke medewerkers de bende. Bij hun naoorlogs proces zouden er echter slechts vier op de beklaagdenbank zitten.
Geleidelijk werd de strategie van Dezitter professioneler. Telkens begonnen hij en later Florentine of andere leden van wat de “bende Dezitter“ met het leggen van contacten en het winnen van het vertrouwen. Daarvoor gebruikten Florentine Giralt en hijzelf hun vooroorlogse sociale contacten en ontmoetingen in cafés. Het sterke punt van Dezitter was zijn kennis van het Engels en zijn Canadees verleden wat hem erg geloofwaardig maakte in zijn rol van Brits agent. Hij had verschillende aliassen : captain Jackson, Jack de Canadees, Willy Jackson of Williams. Hij maakte ook gebruik van namen of pseudoniemen van gearresteerde verzetslui… Bovendien was hij een vlot prater en een vertrouwenwekkend figuur met een buitengewone overtuigingskracht. Florentine – ook al onder verschillende pseudoniemen – gebruikte dan weer haar charmes. Als vrouw riep ze trouwens minder wantrouwen op bij haar contactpersonen, die ze dan introduceerde bij Dezitter.
Eens het vertrouwen gewonnen, was het tijd voor fase twee van de operatie: de infiltratie om andere leden van een verzetsgroep op het spoor te komen. Om zijn geloofwaardigheid te bewijzen, bezorgde Dezitter wapens aan de groep of organiseerde hij zogenaamd een verbinding met Londen waarbij hij erin slaagde de BBC “echte” valse boodschappen te laten omroepen. Een voorbeeld: hij hielp de verzetsman Marcel Demonceau aan wapens voor een aanslag op Léon Degrelle. Kort daarop werd Demonceau natuurlijk aangehouden.
Wanneer hij te maken had met verzetslui of geparachuteerde agenten die weg wilden uit België stelde hij voor hen zolang onderdak te geven tot de “vlucht” kon georganiseerd worden. Hij bezorgde zijn toekomstige slachtoffers een onderduikadres; tot eind 1943 was dit vooral het zgn. “pensionaat” aan de Slegerslaan te Sint-Lambrechts-Woluwe. Eens ondergedoken, vroegen Dezitter of zijn mannetjes aan de agenten en verzetslui hun identiteitspapieren af te geven onder voorwendsel dat dit nodig was om valse documenten te maken voor hun ontsnapping. Het is ook op dat ogenblik dat ze zogenaamd “in contact” werden gebracht met Londen om details te geven over hun verzetsnetwerk en contacten. De bedoeling van Dezitter: zoveel mogelijk aanhoudingen mogelijk maken.
Ze werden dan met hun valse papieren in een auto gezet en naar Frankrijk gebracht waar de val dichtklapte en ze gearresteerd werden. Vermits ze aanvankelijk in Franse gevangenissen verbleven alvorens aan de Duitsers te worden uitgeleverd, konden ze onmogelijk iemand inlichten over hun aanhouding. In andere gevallen moesten ze de trein nemen maar werden dan aangehouden bij een controle in Parijs of Bordeaux. Het systeem was zo uitgekiend dat betaalde Duitse agenten dan postkaarten naar België stuurden net alsof de ontsnapping gelukt was. Het duurde dus dikwijls weken of zelfs maanden voor de trieste waarheid bekend raakte.
Ontelbare verzetsgroepen zouden het slachtoffer worden van Dezitter en zijn bende. Hun infiltratie lukte vooral bij ontsnappingslijnen (Comète), inlichtingsnetwerken (ABC in juni1941 ; Beaver in februari 1942 ; een afdeling van Zéro in mei 1942 ; Tulipe in augustus 1942…) en bij uiteenlopende verzetsgroepen (de afdeling Brugge van de Nationale partij in de zomer 1941). We moeten ook nog wijzen op de aanhouding in drie golven van een 350 vrijkorps-leden van het Belgisch legioen tussen april 1943 en februari 1944. Meer dan een derde ervan zou omkomen in de kampen. Bij deze verschrikkelijke operatie kwamen de Duitsers op het spoor van een 9.000 namen… maar die allemaal aanhouden was moeilijk, zelfs voor de Duitsers!
Uiteindelijk kwam men Dezitter en zijn bende toch op het spoor. In de zomer 1941 zou er een eerste alarm geweest zijn, maar blijkbaar zonder veel resultaat. In een naoorlogs artikel situeerde de verzetsman Jean Fosty dit zelfs in de herfst 1940. In 1943 drong de Veiligheid er vanuit Londen bij verschillende verzetsgroepen op aan Dezitter niet te vertrouwen. Er zijn ook verschillende pogingen geweest om hem neer te schieten, maar zonder succes hoewel hij eind 1942 te Brussel door een kogel werd geraakt. Te Londen stond de Special Operations Executive (SOE) klaar om Dezitter te liquideren, maar de Belgische regering ging daar niet op in omdat ze verraders en collaborateurs na de oorlog liever veroordeeld zag door het Belgische gerecht. Toch publiceerde de Britse pers een waarschuwing.
In november 1943 kon het verzet meer details geven. Het sluikblad La Voix des Patriotes publiceerde een waarschuwing onder de titel “Een koppel smeerlappen” met twee foto’s : Prosper Dezitter en Florentine Giralt. Het artikel ging nader in op de lichamelijke kenmerken van het koppel waarvan er één dikwijls vermeld werd om Dezitter te herkennen. Aan zijn rechter pink ontbrak een kootje – volgens andere bronnen een hele vinger – na een vechtpartij in Antwerpen in 1930. Daarom droeg hij dikwijls handschoenen of hield zelfs zijn hand in zijn zak. Andere sluikblaadjes gaven deze informatie verder. De twee foto’s waren afkomstig van Emma Wattiez, echtgenote van de ingenieur Victor Moureau en vroegere buurvrouw van Florentine Giralt. Deze had Wattiez en de inlichtingsactiviteiten van haar man verklikt. Gevolg: zes verzetslui waarbij de man van Emma Wattiez kregen de doodstraf. De twee vrouwen waren al vriendinnen van voor de oorlog…
Nadien verliet de bende het « pensionaat » aan de Slegerslaan maar het laatste woord was nog niet gezegd. Ze begon met een nieuw onderduikadres aan de Bosstraat in Elsene. De bende bleef actief, maar het steeds beter georganiseerde verzet was nu op zijn hoede.
In tegenstelling tot andere agenten die handelden uit ideologische motieven, was het enige motief van Dezitter en Giralt: geld. Dezitter verdiende 15.000 Belgische frank per maand – het dubbele van andere agenten ; voor Giralt was het 10.000 frank. Ze kregen ook een onkostenvergoeding en premies voor elke aanhouding die opliepen tot 1.000 frank voor elke gevangen geallieerde piloot. Ook de andere leden van de bende zouden vooral financiële motieven hebben gehad om voor de Duitse diensten te gaan werken. Ze eigenden zich eveneens geld en persoonlijke voorwerpen toe die verzetslui hadden achtergelaten in het « pensionaat ».
Op 2 september 1944 sloeg de bende met verschillende auto’s op de vlucht richting Nederland en bereikten daarna Duitsland. Verschillende verzetsgroepen waren Dezitter op het spoor. Hij werd gezocht en achtervolgd. Men dacht hem in België gezien te hebben, maar dat is weinig geloofwaardig. Met zijn uitsluitend financiële motieven had hij geen enkele reden terug te keren naar een land waar hij gezocht werd.
Meer dan waarschijnlijk was hij als “Wilhelm Truppert” ondergedoken in Duitsland. Uiteindelijk ontdekten agenten van de Staatsveiligheid hem bij een koppel in Würzburg in Beieren. Hij wilde Florentine Giralt vervoegen, maar die werd op 28 juni 1946 ook aangehouden net zoals twee andere medeplichtigen. Allen werden naar België overgebracht . Dezitter verbleef in verschillende gevangenissen voor hij in Sint-Gillis werd opgesloten; Florentine Giralt zat vast in Vorst.
Uiteindelijk was het enkel het viertal Dezitter, Giralt, Nootens en Gristchenko dat vanaf 10 maart 1946 terecht stond voor de eerste Franstalige kamer van de Brusselse krijgsraad. Eigenlijk hadden ze met elf moeten zijn, zeven mannen en vier vrouwen. Vier werden echter van rechtsvervolging ontslagen , twee waren voortvluchtig en één overleed voor het begin van het proces.
De eerste procesdag vroeg de hen toegewezen advocaat tevergeefs om een verdaging. Hij was slechts twee dagen daarvoor opgeroepen en had dus het hele procesbundel niet kunnen lezen. Dezitter besliste dan niet in de rechtbank te verschijnen; de drie andere beschuldigden bleven alleen over. Het dossier woog zeer zwaar. De bende werd verantwoordelijk gesteld voor minstens 700 aanhoudingen. Het vormde geen verrassing dat zware straffen werden uitgesproken: doodstraf voor Dezitter, Giralt en Nootens en vijftien jaar dwangarbeid voor Gristchenko . De beschuldigden gingen in beroep maar een jaar later werd de uitspraak zowel op strafrechterlijk als op burgerlijk vlak bevestigd. Een ultiem verzoek tot verbreking werd verworpen. De genadeverzoeken bij de Prins Regent werden ook afgewezen. Op 17 september 1948 werd Dezitter gefusilleerd, Nootens en Giralt op 4 juni 1949. Florentine Giralt was trouwens de laatste van vier ter dood veroordeelde vrouwen die in België voor collaboratie effectief terechtgesteld werden.
In de levensloop van Dezitter zitten er toch nog een aantal onduidelijkheden. Wat bv. Canada betreft: wat was zijn bron van inkomsten, was hij er een eerste keer gehuwd? Maar belangrijker, in welke omstandigheden nam hij contact op met de Duitse geheime diensten? Heeft hij inderdaad eerst geprobeerd voor de Britten te werken zoals hij steeds heeft beweerd, en zich dan tot de Duitsers gewend, hij die vooral dacht aan wat het hem financieel zou opleveren? Tot aan zijn dood zou Dezitter volhouden dat hij een dubbelagent was. Wat men zich ook kan afvragen is hoe hij eigenlijk zoveel slachtoffers heeft kunnen maken. Blijkbaar waren sommige verzetslui zo bezeten van het idee om contact te leggen met de Britten dat ze soms de elementaire regels van voorzichtigheid vergaten of bijzonder naïef waren… De fragmentering van de verzetsgroepen heeft natuurlijk ook niet geholpen.
Wat wist Florentine Giralt eigenlijk precies? Tijdens het proces heeft ze tevergeefs gepoogd haar onschuld te bewijzen. Door de afwezigheid van Dezitter op de beklaagdenbank kon ze hem beschuldigen, maar omgekeerd werd haar rol daardoor ook groter … Hoeveel vrouwen waren slachtoffer van Dezitter ? We weten dat Giralt niet zijn enige maîtresse was. Hebben de anderen uit liefde gehandeld of onder dwang ? Ook dat blijven open vragen…
Kort voor zijn terechtstelling heeft Dezitter een manuscript van 64 blz. opgesteld. Hij gaat uitgebreid in op de moord op Annie Lall, een jonge vrouw van Estse nationaliteit waarvan de woonplaats fungeerde als brievenbus voor Dezitter. Omdat Florentine Giralt verscheidene malen ook het pseudoniem « Anny » gebruikte, is er waarschijnlijk verwarring ontstaan. Annie Lall werd op 29 september 1943 brutaal vermoord door een verzetsman die ten onrechte dacht dat het om Giralt ging. In zijn “memorie” gebruikte Dezitter deze zaak om het verzet maar vooral ook de gerechtelijke politie van Brussel in discrediet te brengen.
Laatste vraag : quid met zijn verblijf in Duitsland. Kloppen de geruchten dat Dezitter inderdaad voor de Amerikaanse geheime diensten heeft gewerkt ? Zou zijn simpele job in een garage slechts een dekmantel geweest zijn ?
Hoeveel verzetslui en geallieerde agenten werden door toedoen van de bende aangehouden? Naargelang de bronnen lopen de aantallen uiteen omdat de ene aanhouding soms de andere met zich meebracht . Het blijft dus moeilijk een precies cijfer te geven. Blijft het feit dat Dezitter ongetwijfeld een van de meest geduchte agenten van de Abwehr is geweest…
Debruyne Emmanuel, La guerre secrète des espions belges 1940-1944, Bruxelles, Racine, 2008.
Maes Sandra, De duitse militaire contraspionage in bezet België tijdens de Tweede Wereldoorlog : V-man Prosper Dezitter en zijn groep, KULeuven, Lic. Verhandeling, 1997.
Verbeke Gabriël, De gewetenloze spion. Prosper Dezitter, de nummer 1 van de Duitse contraspionage 1940-1944, Koksijde, De Klaproos, 1998.
Un jour dans l’histoire, du 2 au 6 novembre 2020, https://www.rtbf.be/auvio/deta...
