In 1946 rijst in regeringskringen het besef dat een langdurige uitstoting van collaborateurs niet wenselijk is. Bovendien kan de strafmaat voor eenzelfde misdrijf sterk uiteenlopen, afhankelijk van de plaats of het tijdstip van de veroordeling. Genade, ook gratie genoemd, laat toe om meer evenwicht in de bestraffing te brengen. Genade verkrijgen betekent dat de straffen kwijtgescholden, verminderd of veranderd worden. De schuld blijft overeind, genade grijpt dus enkel in op de uitvoering van de straf. Hoewel de genadeverlening een vorstelijk voorrecht is, draagt de minister van Justitie de politieke verantwoordelijkheid. De beslissing komt tot stand in overleg met de gerechtelijke instanties. Alle genadeverzoeken belanden voor onderzoek bij de Dienst Genade van het ministerie van Justitie, waar de massa collaboratiedossiers in mei 1946 leidt tot de oprichting van een aparte dienst.
Elke veroordeelde kan rechtstreeks of via een derde, bijvoorbeeld een familielid of een advocaat, een genadeverzoek richten aan de koning. Ook verzoeken aan de overige leden van de koninklijke familie, de ministers en de parketten zijn geldig. Die verzoeken geven vaak een zeer persoonlijke, emotionele kijk op het leven en denken van de veroordeelde en zijn omgeving.
De Dienst Genade neemt de verzoeken in ontvangst en verzamelt het advies van verschillende gerechtelijke en administratieve instanties. Vrijwel elk dossier bevat brieven van de krijgsauditeur en een verzoekschrift om genade. Op basis van de voornoemde stukken formuleert de dienst een eigen advies, dat ze samen met de adviezen van de andere instanties doorstuurt naar de minister van Justitie, die op zijn beurt een voorstel aan het staatshoofd voorlegt. Bij Koninklijk Besluit wordt dan een genademaatregel toegekend, ofwel wordt het verzoek verworpen. Omdat na de bevrijding prins Karel als regent lange tijd het plaatsvervangend staatshoofd is, gaat het in de periode 1944-1950 grotendeels om Regentsbesluiten.
Het Algemeen Rijksarchief in Brussel bewaart de genadedossiers als twee aparte archiefbestanden. De hoofdreeksen van ongeveer 45.000 genadedossiers en evenveel steekkaarten vormen samen met een serie ingebonden Regentsbesluiten en Koninklijke Besluiten inzake genade het voornaamste bestand. Omdat de 242 genadedossiers van geëxecuteerden afzonderlijk zijn overgedragen, bewaart het Algemeen Rijksarchief ze alsnog apart.
Neem voor opzoekingen eerst contact op met het Algemeen Rijksarchief. Alle genadedossiers kunnen op afspraak worden geraadpleegd in de leeszaal, na ondertekening van een onderzoeksverklaring die de onderzoeker verbindt tot het naleven van de privacywetgeving. De genadedossiers zijn geordend op nummer. Een steekkaartensysteem leidt via de naam van een veroordeelde naar het juiste dossiernummer. Per individu is er één enkel dossier, ook als een veroordeelde meer dan één genadeverzoek indient en meermaals genade krijgt.
