Er doen verschillende cijfers de ronde over de overheidsrepressie. Vaak nemen publicaties de getallen steeds opnieuw van elkaar over, zonder rekening te houden met de originele terminologie en vaak juridische nuances die uit de oorspronkelijke bronnen komen. Bovendien dringen de correcties van recente onderzoeken moeilijk door tot het historische bewustzijn. Cijfers kunnen krachtig zijn om een beeld aanschouwelijk en meetbaar te maken. Zonder de juiste context en betekenis verliezen ze daarentegen alle bewijswaarde of vervormen ze zelfs de werkelijkheid. In het juridische kluwen van de overheidsrepressie is het van belang extra zorgvuldig te zijn bij het gebruik van de correcte getallen, de juiste bewoordingen en de precieze betekenis.
405.493 gerechtelijke dossiers voor collaboratie zijn goed voor een aandeel van circa 4-5% op de toenmalige naoorlogse Belgische bevolking van circa 8.500.000 inwoners. Toch zegt dat cijfer niets over de omvang van de overheidsrepressie. Ter vergelijking, in dezelfde periode legt het gerecht jaarlijks meer dan 400.000 gemeenrechtelijke dossiers aan, voor feiten die met andere woorden niets met de oorlog te maken hebben. Het aantal dossiers voor collaboratie is daarentegen een opstapeling van klachten gespreid over vijf oorlogsjaren.
Het cijfer zegt evenmin iets over de concrete impact van de repressie. De kleinste klacht, zelfs anoniem, krijgt een parketnotitie. Sommige personen komen bovendien in meerdere dossiers terug, zeker als ze tijdens de bezetting in verschillende arrondissementen actief zijn. Verder zijn er tal van dossiers tegen onbekenden, in het bijzonder wanneer het om verklikking gaat. Kortom, het aantal geregistreerde dossiers is niet gelijk aan het aantal verdachte personen. Bovendien vormen ze niet dezelfde groep als het aantal veroordeelden of gestraften. Meer nog, in de meeste gevallen komt het zelfs niet tot een onderzoek. Ze zijn niet verontrust en hebben geen weet van een persoonlijk dossier op naam.
Dat gebeurt bij 71 procent van de gevallen, hun dossier wordt zonder gevolg geklasseerd. Er zijn nauwelijks of geen aanwijzingen, het is gericht tegen onbekenden, het zijn valse aantijgingen of men beslist simpelweg niet om te vervolgen omdat de vermelde feiten niet strafbaar zijn. In 58.784 van deze gevallen gaat het om vrijwillige arbeid voor de bezetter. Hoewel dat engagement in principe beantwoordt aan de criteria voor vervolging wegens economische collaboratie op basis van artikel 115 beslist het auditoraat-generaal al in oktober 1944 om hun dossier simpelweg zonder gevolg te klasseren.
Van de 29 procent die overblijft, wordt er in 15 procent van de gevallen wel een onderzoek gevoerd, maar luidt het oordeel dat er onvoldoende elementen zijn voor een berechting voor de rechtbank. Hun dossiers leiden met andere woorden tot een buitenvervolgingstelling. Uiteindelijk zal men slechts in de resterende 14 procent van de gevallen effectief tot een vervolging voor de militaire rechtbanken overgaan.
.jpeg)
Deze telling op 31 december 1949 geeft de best uitgewerkte meting van het aantal veroordeelden wegens collaboratie. Op dat moment zijn er nog 193 dossiers in behandeling en volgen er nog zeker 492 veroordelingen tot 1959. Zelfs nadien zou het aantal nog miniem oplopen. Sommige cijfers verwarren individuele veroordelingen niettemin met dossiers of vergeten dat eenzelfde persoon in verschillende krijgsraden, in onderscheiden zaken en op basis van andere feiten meerdere veroordelingen kunnen krijgen. De gekende totalen situeren zich alleszins tussen 52.500 en 55.000 veroordeelde personen. In 1.500 zaken gaat het zeker om vreemdelingen en niet om Belgen.
Het aantal veroordeelden ligt niettemin lager dan het aantal betichten. De militaire rechtbanken spreken namelijk over meer personen recht dan dat ze er veroordelen. Op 31 december 1949 klokt het aantal betichten af op 58.140 individuen, maar bij 4.736 personen leidt de vervolging tot een vrijspraak en bij 399 anderen tot de psychiatrische internering. Het aantal veroordeelden is nog niet hetzelfde als het aantal gestraften.
De bestraffing door de militaire rechtbanken is slechts één gezicht van de bestraffing. Uiteindelijk zal de overheidsrepressie ongeveer 100.000 personen rechtstreeks verantwoordelijk houden voor collaboratie met de vijand en op één of andere manier bestraffen, is het niet via de rechtbanken, dan wel via de lijsten van de krijgsauditeurs en de werking van de administraties. Op het bevolkingsaantal van 1944 komt dat aantal neer op een aandeel van circa 1,20 procent. Weliswaar zijn de veroordelingen goed voor iets meer dan de helft van het aantal gestraften, maar daarnaast zijn er ook alternatieve sancties en uitsluitingsmechanismen die net zo goed niet-veroordeelden treffen.
Aerts, Koen, Dirk Luyten, Bart Willems, en Paul Drosse. Was opa een nazi? Speuren naar het oorlogsverleden. Tielt: Lannoo, 2017
