Tony Herbert was één van die figuren binnen de Vlaamse Beweging op het raakvlak tussen economie en politiek. Wat dat laatste betreft lag het accent eerder op het ideologische dan op het partijpolitieke. Die lijn trok Herbert door tijdens de Tweede Wereldoorlog : de zogenaamde Herbert-groepen bereidden een autoritaire hervorming van het politieke systeem voor. Hoewel Herbert zich ver hield van de politieke collaboratie was er wat het autoritarisme betreft continuïteit met het interbellum. Toen had Herbert bijgedragen tot de radicalisering van het Vlaams Nationaal Verbond (VNV), een partij waar hij gaandeweg afstand van nam, een evolutie die in het verlengde lag van zijn opvatting dat niet langer het einde van België het ultieme doel was, maar wel het vestigen van een Vlaamse dominantie binnen de Belgische staat.
Tony Herbert werd geboren in Lokeren in een Vlaamsgezind, katholiek ondernemersmilieu : zijn vader handelde in textiel en was tussen 1925 en 1929 katholiek volksvertegenwoordiger met een uitgesproken Vlaamsgezind profiel. Herbert studeerde voor burgerlijke bouwkundig ingenieur aan de Leuvense universiteit. Hij was actief in het "Algemeen Vlaams Katholiek Hoogstudentenverbond", waar hij pleitte voor een anti-Belgische, Vlaams-nationalistische koers, wat hem samen met zijn acties voor de vernederlandsing van de universiteit in conflict bracht met de kerkelijke en universitaire overheden en leidde tot zijn verwijdering van de universiteit.Via de centrale examencommissie behaalde Herbert toch zijn diploma.
Herbert bouwde een carrière uit als ondernemer : hij werd directeur van de Kortrijkse Katoenspinnerij van de flamingantische familie Delbaere-Mulier, uit de financiële invloedssfeer van de "Middenkredietkas van de Boerenbond" en de Kortrijkse "Bank voor Handel en Nijverheid". Herbert was betrokken bij het "Vlaams Economisch Verbond" en zijn deelorganisaties zoals de "Vlaamse Ingenieursvereniging"
Herbert vestigde zich in de West-Vlaamse industriestad en werd politiek actief in het autoritaire Katholiek Vlaams Nationaal Verbond, waar ook Van Severen onderdak had gevonden, tot die in 1931 afscheurde en het Verdinaso oprichtte. Herbert profileerde zich als Vlaams-nationalist tegen Van Severen en was betrokken bij de stichting van het VNV, dat zijn autoritaire programma mede aan Herbert te danken had. Herbert raakte echter gebrouilleerd met VNV-leider Staf De Clercq en brak met de partij.
Herbert zag meer in een politieke strategie om Vlaamse macht binnen België uit te bouwen en zo Vlaanderen België te laten domineren, wat raakvlakken had met de ‘nieuwe marsrichting‘ van het Verdinaso, zonder dat Herbert ooit tot die beweging toetrad. Herbert steunde de Onafhankelijkheidspolitiek van Leopold III en de koning zelf. Dat zou hij overigens blijven doen tijdens en ook na de oorlog in de koningskwestie.
Naast de partijpolitiek en het ermee verbonden sociale organisatiewezen – Herbert stichtte de "Vlaams Nationale Centrale voor Sociale Actie", een corporatistische vakbond die een syndicaat dat aanleunde bij het Verdinaso concurrentie moest aandoen – legde Herbert zich vooral toe op de politieke ideeënstrijd. Herbert droeg niet alleen zijn ideologie uit in woord en geschrift, hij was eveneens persondernemer en creëerde daarmee een materieel kader voor de verspreiding van de opvattingen die hij deelde. Herbert speelde in de jaren 1920 een rol in Het Leieland, een Vlaams-nationalistisch regionaal weekblad en had plannen om in Kortrijk een Vlaams-nationalistische krant uit te geven als tegengewicht voor De Schelde, maar tot concrete resultaten kwam het niet. Een poging om eens hij een rol speelde in het VNV de controle te verwerven over De Schelde mislukte eveneens.
In de jaren 1930 plooide Herbert meer terug op pers voor een specifiek publiek eerder dan de dagbladpers. Zo gaf hij het maandblad Weerkracht en Volk, maandschrift voor Nationale Opvoeding en Bevordering der Weerbaarheidsidee uit, dat in het verlengde lag van zijn betrokkenheid bij de Vlaamse Vereniging voor Reserve-officieren (Herbert was reserveluitenant). Het blad moest Vlamingen ertoe aanzetten zich voor het leger te interesseren om op termijn ook in dit Belgische instituut een meerderheidspositie te verwerven.
Ook bij Nieuw Vlaanderen, een intellectueel blad dat de rechtse concentratie-gedachte voorstond, was Herbert betrokken. Onder meer in Nieuw Vlaanderen publiceerde hij zelf, vooral over economie, kolonialisme en (anti-)communisme. Ook Herberts economische opvattingen waren autoritair en stonden op gespannen voet met de sociale democratisering die na de Eerste Wereldoorlog gestalte had gekregen. Voor een autonome, georganiseerde arbeidersbeweging zag Herbert geen rol weggelegd : ze wakkerde enkel de klassenstrijd aan en deed zo afbreuk aan het volksbelang. Herbert bleef voorstander van zogenaamde ‘gemengde syndicaten’, die zowel werkgevers als wekgevers verenigden. Dit sloot dan weer aan bij zijn elitaire visie. De lokale (ondernemers)elite moest leiding geven aan het volk. Dat kon best in een rurale of kleinsteedse context, wat de afwijzing van langdurige pendel of migratie verklaart. De lokale economische elite moest zorgen voor werk in eigen streek zodat de bevolking in haar geboortestreek kon blijven, een gezin kon stichten en onderhouden en zo de bevolking op peil houden, wat dan weer nodig was om binnen België een Vlaams overwicht te vestigen. Onder leiding van de elite konden proletariseringsprocessen worden voorkomen en kon worden ingezet op eigendomsverwerving, die gezien werd als een vorm van sociale bescherming, geheel in lijn met de katholieke opvattingen van het einde van de negentiende eeuw.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog zette Herbert die elitaire, autoritaire lijn verder in de naar hem genoemde studiegroepen die aanvankelijk in Vlaanderen, later ook in Wallonië actief waren en waarin rechtse katholieken en aanhangers van het Verdinaso toonaangevend waren. Deze studiegroepen waren zijn voornaamste activiteit tijdens de bezetting : bij het verzet was Herbert slechts zijdelings betrokken, ook al geloofde hij niet in een Duitse overwinning.
De studiegroepen brachten al in de zomer van 1941 de brochure Demain uit, waarin de contouren werden geschetst van een autoritair christelijk-corporatistische na-oorlogse hervorming van de staat met een centrale rol voor de koning. Deze hervorming moest een alternatief vormen voor het parlementaire regime op basis van het algemeen enkelvoudig stemrecht dat na de Eerste Wereldoorlog was ingevoerd. Deze ideeën lagen geheel in lijn met de anti-democratische, elitaire visie van Herbert uit het interbellum. De studiegroepen werkten verder en een aantal ideeën stroomden door naar cenakels die een hervorming van de katholieke partij na de oorlog voorbereidden.
De opvattingen van Tony Herbert zelf weken op een aantal punten af van de ideeën van Demain met name op het vlak van de voorgestelde sociale reorganisatie. Waar Demain ruimte liet voor samenwerking met de vakbonden (weliswaar zonder stakingsrecht) en hen zelfs economische medezeggenschap wou geven via de corporaties omdat gedacht werd dat de vakbonden dienstig konden zijn om een dam op te werpen tegen het communisme, interpreteerde Herbert de economische medezeggenschap veel restrictiever : enkel waar er een directe band was met lonen en arbeidsvoorwaarden kon medezeggenschap overwogen worden. Het markt- en prijsmechanisme mochten immers niet teveel aan banden worden gelegd. Demain pleitte voor ‘samenwerkingsraden’ in de onderneming terwijl Herbert enkel fabrieksraden wou in grote bedrijven. Waar Demain contacten had met bepaalde vooroorlogse syndicale leiders stond Herbert niet open voor samenwerking met de vakbonden.
Na de oorlog streefde Herbert een actieve politieke rol na in de nieuwe CVP, waarvan zijn groepen indirect mee de ideologische basis hadden gelegd. Een ander instrument om politieke invloed te verwerven zag Herbert, zoals voor de oorlog, in de pers. Samen met de Kortrijkse staaldraadfabrikant Léon Bekaert liet Herbert vanaf oktober 1944 de (Nieuwe)Standaard verschijnen en werd afgevaardigd-beheerder van de vennootschap die het blad uitgaf. Zijn ambitie om voor de CVP gecoöpteerd senator te worden kon hij echter niet waarmaken.
Tony Herbert (1902-1959), "een veelzijdig leven : referaten van het colloquium Kortrijk/KULAK 22 november 2013" (publié par l’association De Leiegouw dans sa série Verhandelingen, volume 15), Courtrai, De Leiegouw, 2015.
