Waarom 8 mei (g)een feestdag moet worden in België

In Nederland is de nationale ‘Bevrijdingsdag’ op 5 mei - de viering van de ondertekening van de Duitse capitulatie in Nederland –  een instituut op zich. Hoewel het ‘Irisfeest’ op 8 mei vandaag wel de feestdag is van het Brusselse hoofdstedelijke gewest, is er in België verder helemaal geen sprake van een nationale herdenkingsdag op die dag. Hoe komt dat? 

Het is gemakkelijk te wijzen naar de verschillende nationale herinneringsculturen. De Nederlandse staat gebruikte na 1945 de Tweede Wereldoorlog om de nationale eenheid te versterken. In België gebeurde het tegendeel. De Belgische staat besliste na 1945 om de herdenkingen te delegeren aan private actoren en lokale overheden. Op nationaal niveau bleef vooral de herinneringscultuur rond de Eerste Wereldoorlog centraal staan. Dat was natuurlijk sowieso geen optie in Nederland, dat neutraal was gebleven tijdens de Eerste Wereldoorlog. 

De aansluiting bij de ‘oude’ herinneringscultuur van 1914-18was een gemakkelijkheidsoplossing en het leidde na 1945 niet bepaald tot een sterke herinneringscultuur. Na WOII had de patriottische herdenkingscultuur rond de Eerste Wereldoorlog immers al veel van zijn pluimen verloren, zeker in Vlaanderen, waar een alternatieve IJzerbedevaartherdenking was opgekomen. 

De nieuwe nationale herdenkingssite in het voormalige concentratiekamp van Breendonk, volgde ook een nogal militaire herdenkingscultuur. Anders dan in Nederland, kon ook de erfenis van het Belgisch verzet niet de basis vormen van een nieuwe morele orde. 

Maar tegelijk moeten we de oorzaken ook niet te ver gaan zoeken. Een veel belangrijkere reden was gewoon het feit dat het grootste deel van België bevrijd werd op 3 en 4 september 1944. En de lokale overheden, die na 1945 de belangrijkste herdenkingsorganisatoren zijn, wilden vooral hun eigen bevrijding vieren. Bevrijdingsdagen in september (of oktober) hadden dus meteen een veel groter draagvlak.

Dat 8 mei na 1945 dan toch nog een feestdag werd in België, lag vooral aan het feit dat het land zich inschreef in de Atlantische herdenkingscultuur. Maar het bleef altijd een feestdag van tweede garnituur. In de jaren 1950 en 1960 waren scholen en bepaalde overheidsdiensten in België gesloten op 8 mei. Maar grote festiviteiten vonden nooit plaats. 

Wanneer de rege ring-Tindemans in 1974 besliste om 8 mei te schrappen als feestdag vanwege besparingen, was er nauwelijks verzet. In 1983 voerde de regering-Martens de feestdag geruisloos af.

Sinds 2022 bestaat er opnieuween opvallende maatschappelijke mobilisering rond 8 mei. Middenveldorganisaties zoals de socialistische vakbond ABVV en de christelijke vakbond ACV, naast onder meer 11.11.11-internationale solidariteit en de Liga voor Mensrechten, verenigden zich dat jaar in de zogenaamde 8 Mei Coalitie met de eis om van 8 mei ook in België een officiële feestdag te maken. 

Ze kregen steun uit de culturele en academische sector, waarbij bijvoorbeeld op 8 mei 2023 ook historicus en toenmalig rector van de Universiteit Antwerpen Herman Van Goethem voor deze feestdag pleitte. 

Deze maatschappelijk beweging kan niet los gezien worden van de opvallende positieve aandacht die de laatste jaren is ontstaan voor het verzet tijdens WOII, belichaamd door de in 2023 opgerichte Vlaamse organisatie Helden van het verzet. 

Waarom gebeurt dat nu? En heeft dat pleidooi veel kans op slagen?

Om te verklaren waarom dit precies nu gebeurt, moet je kijken naar de bredere herinneringscontext van WOII. Vandaag zitten we in een overgangsfase in het collectieve geheugen van België en vooral van Vlaanderen. Tussen 1995 en 2015 brokkelde het dominante verhaal over de vergoelijking van de collaboratie in Vlaanderen helemaal af. Het eindpunt in 2015 was is de distantiëring door Bart van De Wever (als voorzitter van de grootste Vlaams-nationalistische partij) van de Vlaams-nationalistische collaboratie. 

Maar een nieuw dominant verhaal is er na 2015 niet in de plaats gekomen. Tegelijk zijn we nu aanbeland in het tijdperk zonder getuigen. Het levende geheugen bestaat niet meer. Er is met andere woorden een vacuüm in ons collectieve geheugen die een maatschappelijke zoektocht naar nieuwe betekenissen mogelijk maakt. Het is precies in dat vacuüm dat het verzet – en als afgeleid initiatief ook 8 mei als nieuwe feestdag – plots zo sterk naar voren kunnen komen. 

Een door het parlement goedgekeurde resolutie van 10 april 2025 over herinneringseducatie inzake het Belgische verzet tijdens WOII pleit expliciet voor het invoeren van een ‘officiële herdenkingsplechtigheid’ op 8 mei. 

Of 8 mei een officiële feestdag wordt, hangt uiteindelijk af van politieke beslissingen. Uiteraard zou het een goede zaak zijn als de herinnering aan WOII versterkt kan worden. Maar toch zijn er kritische bedenkingen nodig, die we bijna nooit horen. 

Twee vragen dringen zich op: welke impact gaat deze feestdag hebben en welke concrete inhoud zal er aan deze feestdag worden gegeven?

De impact van deze feestdag hangt samen met het maatschappelijk draagvlak. En daar is toch een probleem. Er heeft nooit een echte traditie van 8 meifeestdagen in België of Vlaanderen bestaan. Die feestdag is dus eigenlijk een soort invented tradition. En het huidige draagvlak is nogal eenzijdig. Het is duidelijk dat de maatschappelijke steun voor de feestdag, vooral uit Vlaamse en links-progressieve hoek komt. Het zwaartepunt van de beweging ligt voorlopig toch nogal eenzijdig in Vlaanderen, wat voor een ‘nationale’ feestdag een potentieel probleem is. 

En ook politiek is er oppositie. Bij de verschillende politieke besprekingen verzette de N-VA zich altijd tegen een feestdag. Bij een bespreking in een Vlaamse parlementaire commissie van 16 maart 2023, argumenteerde toenmalig Vlaamse minister-president Jan Jambon dat hij de voorkeur gaf aan het lokale gemeenschapsleven en de bevrijdingsfeesten in september. Bij de bespreking in oktober 2024 van de federale resolutie, verzette toenmalig N-VA fractievoorzitter Theo Francken zich, omdat de datum van 8 mei volgens hem gerecupereerd kon worden door het communisme.