Na de bevrijding en opnieuw in de lente van 1945 worden tienduizenden verdachten opgesloten in gevangenissen of interneringscentra. Om het kaf van het koren te scheiden roept de minister van Justitie eind september 1944 in elk gerechtelijk arrondissement een of meer Consultatieve Commissies of Commissies van Advies in het leven. Deze adviesorganen bestaan uit twee advocaten en een voorzitterschap dat magistraat is. Zij buigen zich over de vraag wie in aanmerking komt voor een vrijlating, al dan niet onder voorwaarden, en wie onder aanhoudingsmandaat dient geplaatst.
De woonplaats van de betrokken persoon bepaalt normaal gezien welke commissie een zaak behandelt. In de meeste gevallen bevatten de dossiers een eigenhandig geschreven brief aan de voorzitter van de commissie met een verzoek om vrijlating. Na inlichtingen van de commissie laat de krijgsauditeur weten of de betrokkene voorwerp is van een gerechtelijk onderzoek, eventueel een arrestatiebevel op zijn naam heeft of dat het verrichte onderzoek geen misdrijven bloot legt. Als de krijgsauditeur al een aanhoudingsbevel heeft uitgevaardigd, is de commissie niet bevoegd en tellen de dossiers verder weinig documenten.
Als er geen aanhoudingsmandaat bestaat, stelt de Consultatieve Commissie zelf een onderzoek in. Als de persoon weinig of niets heeft misdaan, formuleert de Consultatieve Commissie een advies aan de minister van Justitie. In dringende zaken beveelt de commissie zelf de onmiddellijke invrijheidstelling.
Let wel, wie vrijkomt, wordt niet automatisch van vervolging en/of bestraffing gespaard. De meesten zullen door de burgerlijke epuratie minstens van hun burgerlijke en politieke rechten vervallen worden verklaard. Bovendien passeren sommigen net zo goed tweemaal de revue als geïnterneerde: een eerste keer tijdens de bevrijdingsweken van september 1944 en opnieuw, ondanks een eerdere vrijlating, in het voorjaar van 1945.
Tienduizenden individuele dossiers zijn bewaard en raadpleegbaar in het Algemeen Rijksarchief in Brussel of in de Rijksarchieven in de Provincies. Van de oorspronkelijk minstens 40.000 dossiers bewaart het Algemeen Rijksarchief in Brussel er circa 26.000.
Volgende Rijksarchieven in de Provincies bewaren in elk geval ook dossiers van bepaalde commissies:
Deze dossiers zijn dus complementair aan die in het Algemeen Rijksarchief. Van wie een dossier bestaat in de Rijksarchieven in de Provincies zijn ook aanvullende gegevens te vinden in de dossiers in het Algemeen Rijksarchief in Brussel. Wie alle gegevens wil verzamelen, moet zich dus in beide bewaarplaatsen informeren.
De dossiers zijn in de meeste gevallen geordend op basis van het dossiernummer. Sommige Rijksarchieven (Beveren, Brugge, Brussel, Gent, Kortrijk en Louvain-la-Neuve) hebben ook nadere toegangen op naam. Deze naamlijsten zijn omwille van de privacy nog niet vrij raadpleegbaar. Neem hiervoor contact op met het Rijksarchief. De dossiers van de Consultatieve Commissies zelf zijn daarentegen wel raadpleegbaar in de leeszalen, zij het na ondertekening van een onderzoeksverklaring die de onderzoeker verbindt de privacywetgeving na te leven.
