Graaf André de Kerchove de Denterghem (1885-1945) was een carrièrediplomaat die vanaf eind 1940 vanuit Lissabon instond voor de coördinatie van de voedselbevoorrading van het bezette België. Een bewogen laatste post van een niet minder bewogen carrière.
De Kerchove was een telg uit een Gentse aristocratische familie en de zoon van een prominente politicus van de Liberale Partij. In 1908 vatte hij zijn diplomatieke carrière aan in Tokio. Via Londen en Berlijn belandde hij net voor de Eerste Wereldoorlog in Boekarest, waar een conflict met zijn overste hem een jaar later naar Den Haag leidde. Daar stond hij onder meer in voor de opvang van Belgen die in het neutrale Nederland een onderkomen zochten, of die via Nederland en Engeland de Belgische regering in Sainte-Adresse wilden bereiken. In 1920 stuurde de regering hem als zaakgelastigde naar Berlijn, waar hij de moeilijke relaties met het verslagen Duitsland moest zien te managen.
Na een intermezzo van meer dan tien jaar als gouverneur van Oost-Vlaanderen en als liberaal senator, wendde De Kerchove zijn politieke invloed aan om zijn diplomatieke carrière terug op te nemen als hoofd van een belangrijke post. Het werd opnieuw Berlijn, maar ditmaal als gevolmachtigd minister. In de Duitse hoofdstad was hij getuige van de opeenvolging van politieke crisissen die het lot van de Weimarrepubliek bezegelden en de opkomst en machtsovername van Adolf Hitler faciliteerden. Al in september 1933 waarschuwde hij voor een nieuwe Europese oorlog. Die zat er misschien niet meteen aan te komen, maar het Duitse militarisme maakte hem wel onvermijdelijk.
Net voor zijn vijftigste verjaardag in oktober 1935 bereikte De Kerchove de bekroning van zijn (atypische) diplomatieke carrière toen hij als ambassadeur in Parijs werd benoemd. Op dat hoogtepunt volgde echter al snel een zware teleurstelling toen onder invloed van de zelfstandigheidspolitiek het Frans-Belgisch Militair Akkoord uit 1920 op de schop ging. De Kerchove ging hier niet mee akkoord en verkondigde zelfs aan zijn Franse gesprekspartners dat er in wezen niets zou veranderen. Dit nam Leopold III hem bijzonder kwalijk.
De Koning manoeuvreerde om de Kerchove uit Parijs te verwijderen. Spaak bezorgde hem het ambassadeurschap in Rome, de facto een demotie. De Kerchove verzette zich en dreigde een schandaal te veroorzaken, maar aanvaardde uiteindelijk toch. Nog steeds in de Italiaanse hoofdstad na de Belgische capitulatie van eind mei 1940, werd hij door de autoriteiten van zijn gastland gedwongen om expliciet te kiezen tussen de Belgische Koning en de regering. Volgens zijn goeie vriend en collega André Motte antwoordde de Kerchove dat hij enkel aan de bevelen van zijn regering kon gehoorzamen. Daarop werd hij verzocht om het land te verlaten.
Tijdens de zomer van 1940 bevond de Kerchove zich in Zwitserland, waar zijn collega, de erg Leopoldgezinde graaf Louis d’Ursel in september de zogenaamde “Instructies van Bern” uitstuurde. Om conflicten met d’Ursel te vermijden, trok hij zich terug in Lausanne. Daar drong hij bij de Belgische regering in Londen aan op en nieuwe post. De Kerchove was maar wat blij toen hij Zwitserland kon verlaten om in Lissabon de coördinatie van de bevoorrading richting België op zich te nemen.
Toen de Kerchove zich bij de Belgen in Portugal vervoegde, hadden enkelen van hen op eigen initiatief al een organisatie opgezet, de Aide médicale à la Belgique (AMB), om medicatie en voedsel naar het bezette land te sturen. Die AMB werd met zijn komst ondergebracht in het zogenaamde Comité de Coordination du Ravitaillement de la Belgique par l’Europe (CCRB) maar dat ging niet zonder slag of stoot. Kerchove botste vooral met dr. René Reding, de directeur van de AMB.
Volgens de diplomaat had zijn CCRB alle hefbomen in handen maar liet hij de AMB zoveel mogelijk schitteren, omdat het een Belgisch-Portugees privé-initiatief betrof. Het stoorde de Kerchove evenwel dat Reding en de zijnen niet leken te erkennen dat de AMB “helemaal en volledig afhangt van de CCRB en van mezelf.” Reding daarentegen opperde dat deze situatie ervoor zou zorgen dat Portugese notabelen zich uit de AMB zouden terugtrekken: de relatie van ondergeschiktheid ten opzichte van het CCRB betekende immers dat ze werkten voor een buitenlandse regering die bovendien in een oorlog was verwikkeld.
Kerchove weet het verzet van Reding echter vooral aan slechte wil en persoonlijke ambities. Zelf wilde hij enkel de effectiviteit verhogen van de zendingen, die Reding zou volgestouwd hebben met dure en weinig voedzame producten. De regering volgde uiteindelijk haar diplomaat en verving de AMB door de Portugese firma Vasconcelos. Het aan de kant schuiven van Reding zorgde er wel voor dat enkele aan hem loyale expats zich terugtrokken uit het CCRB. Het manoeuvre stootte ook op onbegrip van de Portugese notabelen die zich voor de Belgische bevoorrading inzetten. Twee substantiële giften van de Belgische regering aan het Portugese Rode Kruis verguldden echter de bittere pil.
De coördinatie van de bevoorrading van België liep ten einde in maart 1945. Een maand later kwam de Kerchove opnieuw in België aan. Hij stierf nog diezelfde dag in zijn Brusselse woning. “Mission accomplie”, dat zouden zijn laatste woorden geweest zijn.
Auwers, Michael, The Island and the Storm. A Social-Cultural History of the Belgian Diplomatic Corps in Times of Democratization, 1885-1935, doctoraatsverhandeling, Universiteit Antwerpen, 2014.
CegeSoma, AA2268/503-504, Interviews met André Motte door Jean Vanwelkenhuyzen, 5 oktober en 22 november 1972.
Vandaele, Jasmien, “André de Kerchove de Denterghem”, in Tony VALCKE (ed.), De fonteinen van de Oranjeberg. Politiek-institutionele geschiedenis van de provincie Oost-Vlaanderen van 1830 tot nu, deel 4: Biografieën van twintigste-eeuwse beleidsmakers, Gent, 2003, 21-42.
Bernardo y Garcia, Luis Angel, Le Ventre des Belges. Une histoire alimentaire des temps d’occupation et de sortie de guerre (1914-1921 & 1939-1948), Brussel, 2017.
