.jpg)
In de nacht van 26 op 27 april 1942 voeren de Gewapende Partizanen van de actiegroep Charleroi een spectaculaire operatie uit in de steenkoolmijn van "Le Bois du Cazier" in Marcinelle.
Na een onafgebroken reeks sabotages ziet deze partizanengroep haar reserve aan explosieven wegslinken. Eerst kan ze die aanvullen dankzij de medeplichtigheid van de ondergrondse mijnwerkers die uit elke hoogoven een of twee springladingen halen, maar dit soort leveringen zijn onregelmatig.
De hoofdspringmeester van Bois du Cazier, die lid is van de Kommunistische Partij van België (KPB), verwittigt de partizanen dat de mijn een voorraad explosieven geleverd kreeg en zij besluiten een krachttoer uit te halen. De omstandigheden zijn gunstig: de mijn ligt geïsoleerd en de installaties zijn relatief bescheiden, waardoor de stoutmoedige stunt meer kans op slagen heeft. De explosieven worden op bevel van de bezetter in de ondergrond bewaard uit vrees voor een actie van het verzet.
Twee weken lang gaan de twee leiders van de groep, Raoul Baligand en Victor Thonet, oudgedienden van de Internationale Brigades, naar de mijn onder het mom dat ze werk zoeken. Weldra kennen ze organisatie van de diensten, de gewoontes van de wachten en de omgeving op hun duimpje. Er wordt een minutieus plan uitgewerkt en de leden van de groep houden zich klaar voor een speciale opdracht, maar de meesten verkeren in het ongewisse over het doel van de operatie. Voor sommige jongeren is het hun eerste missie.
.jpg)
.jpg)
De twaalf partizanen spreken op een zondag af op het kerkhof van Marcinelle, vóór het ingaan van de avondklok om 22u30. Het kerkhof wordt door sporen van de buurttram gescheiden van de mijn. Ze verwijderen de doodskisten uit twee grafkelders dicht bij de muur aan de kant van de mijn om daar de explosieven op te slaan. Om 23u45 klimmen de mannen over de muur en begeven zich naar de ingang van de mijn. Baligand en Thonet dringen binnen door over het hek van het complex te klauteren, en naderen het portiershokje langs achter. De portier biedt geen enkele weerstand. Al vlug overmeesteren de leden van de groep, gemaskerd en met de revolver in de hand, acht arbeiders van de bovengrond. Baligand en Thonet gaan op zoek naar de wacht en na een kort maar brutaal gevecht geeft die zich over.
De volgende stap bestaat erin de controle over te nemen van de afzuiginstallatie van de luchtafvoerschacht. De machinist wil meewerken aan de verplaatsingshandelingen nodig om de mannen van het commando 170 meter te laten afdalen, om de springstofzaal leeg te maken. Het gaat om Victor Thonet,
waarschijnlijk een andere brigadist de Pool Wojcieh Gramatyka, evenals Franz Michiels en ongetwijfeld ook Roger Istasse, twee communistische militanten uit Charleroi. Om drie uur ’s morgens hebben ze met de hulp van vijf of zes onderhoudsmijnwerkers 300 kg dynamiet en 2000 ontstekingen naar boven gebracht. De andere leden van de groep brengen de kisten met explosieven te voet weg. Zwaar werk, want ze moeten de tramlijn over, over de muur van het kerkhof klimmen, elkaar de lading doorgeven en in de grafkelders verbergen. Om een dwaalspoor uit te zetten, bevelen Baligand en Thonet het commando met luide stem om de buit in twee vrachtwagens te laden. De mijnwerkers die in de stookruimte opgesloten zitten horen wel alles, maar zien niet wat er gebeurt. Op 27 april doorkruisen de Duitsers de ganse dag lang de streek van Charleroi, op zoek naar die twee vrachtwagens. Een week later halen de partizanen de kisten rustig uit de tombes om ze naar ergens anders over te brengen. Als om de actie te bekronen gebruikt Baligand onmiddellijk een springlading om de afzuiginstallatie van de luchtafvoerschacht te saboteren. Om 5u22 vindt een eerste ontploffing plaats. De vlammen zijn van ver te zien: de ‘handtekening’ van de partizanenactie, een militaire operatie waardig.
De KPB, tijdelijk in de war door het Duits-Sovjet niet-aanvalspact van 1939 en verzwakt door de Belgische aanhoudingen na 10 mei 1940, steunt de sociale eisen meteen, in het bijzonder tijdens de “staking der 100000” in mei 1941. De Gewapende Partizanen werden opgericht de dag na de inval van de Nazi’s in de Sovjetunie. Hun doel is enerzijds de industriële productie in dienst van het Reich aanvallen en anderzijds de collaborateurs aanpakken die meewerken aan het terreurregime van de bezetter. Ze zetten een gestructureerde en gedisciplineerde organisatie op van kleine, soms al bestaande, sabotagegroepjes.
De KPB doet een beroep op oudgedienden van de Internationale Brigades die dat soort opdrachten aankunnen. Het zijn geharde mannen voor wie het fascisme zeer reëel is. Bij hen voegen zich vastbesloten militanten, vooral in Brussel en in industriegebieden zoals Charleroi, waar de KPB redelijk goed is ingeplant. In sommige gemeentes bestond er een communistisch syndicalisme, erfgenaam van de lokale traditie van de Chevaliers du Travail. Bij die kernen sluiten zich - via het Onafhankelijkheidsfront– jongeren aan die zich willen inzetten in de strijd tegen de bezetter. Maar dat neemt niet weg dat de auteurs van de raid van "Le Bois du Cazier" wel een beetje gek moesten zijn om met zo’n stunt uit te pakken op een ogenblik dat de nazilegers Europa definitief leken te overheersen. Van de twaalf mannen was de helft tussen 18 en 24 jaar.
De heroïsche actie van 27 april is een totaal succes op operationeel vlak, maar de meeste auteurs vinden wel de dood tijdens de volgende maanden. De aanhouding van Victor Thonet op 23 december 1942 nadat hij verklikt werd, luidt een zwarte periode van maanden in voor de groep van Charleroi.
Joseph Boulanger (20 jaar), Gustave Derard (21 jaar), Roger Istasse (42 jaar) en François Lambert (30 jaar) worden op 27 november 1942 in Breendonk als gijzelaars gefusilleerd op bevel van de militaire gouverneur von Falkenhausen als represaille voor de moord op de rexistische burgemeester van Groot-Charleroi, Jean Teughels, door het verzet (in feite Victor Thonet).
Yvon Malevez (18 jaar) wordt op 12 december 1942 in Breendonk gefusilleerd als represaille voor de moord op de Vlaamse SS-er August Schollen in Brussel.
Franz Michiels (26 jaar), Emile Maufort (21 jaar) en Victor Thonet (28 jaar) worden op 20 april 1943 op de Nationale Schietbaan in Schaarbeek gefusilleerd na een ultieme ontsnappingspoging uit de gevangenis van Sint-Gillis. Ze waren veroordeeld voor geweld tegen het Duitse leger.
Marcel Verstichel (21 jaar) stierf op 26 mei 1944 in Dortmund als gedeporteerde. Wojcieh Gramatyka (1908-1981), Jean-Marie Schwaenen (1922-2003) en Raoul Baligand (1913-1981), de latere nationale commandant van het Belgisch Partizanenleger en volksvertegenwoordiger voor Charleroi, zijn de enige overlevenden van het commando.
CegeSoma, Fonds Auditorat militaire de Liège, Procès du général von Falkenhausen, 1949.
Le Bois du Cazier, Fonds Bois du Cazier, 1940-1944.
Sonuma, Film Résistance : l’affaire du Bois du Cazier, RTBF, 1974.
BODART P., Avec l’Armée Belge des Partisans, Editions du Monde entier, Bruxelles, 1948.
Bois du Cazier et Résistance : L’exploit des Partisans armés du 27 avril 1942, coordination Jean-Louis Delaet & Julie van der Vrecken, préface José Gotovitch & Anne Morelli, Le Bois du Cazier, Marcinelle, 2020.
DELAET J.-L. (dir), Le Pays de Charleroi de l’occupation à la libération 1940-1944, CGER, Charleroi, 1994.
GOTOVITCH J., Du rouge au tricolore. Les communistes belges de 1939 à 1944, Carcob, Bruxelles, 2018.
MAERTEN F., "Baligand Raoul", in Nouvelle Biographie Nationale, Tome 8, Bruxelles, 2005, p. 19-21
MAERTEN F., "La résistance armée dans la région de Charleroi (1940-1942)", in Actes du Congrès de Namur, 3e congrès de l’Association des cercles francophones d’histoire et d’archéologie de Belgique, 18-21 août 1988, Acte III, 1990, p. 197-208.
Partisans au Pays noir : Yvonne Ledoux, Benoît Michiels, Ivan Mokan, EPO, Bruxelles, 1995.
TRIDO V., Breendonck. Camp du silence, de la mort et du crime, Editions J. Dupuis, Fils et Cie, Charleroi-Paris, 1944.
VERHOEYEN E., "Jours de terreur, Jours de doute…", in Jours de Guerre, vol. 10, Crédit communal – RTBF Charleroi, 1994, p. 112-125
