.jpg)
Sinds september 1942 heeft de Joodse verzetsorganisatie van Charleroi zich beziggehouden met het lot van enkele honderden gezinnen die brutaal tot onderduiken werden gedwongen. Om hun moreel te steunen zorgde ze ervoor dat ze een ondergrondse krant ontvingen. In werkelijkheid werden hun ergste angsten bevestigd.
Nadat de razzia op de Joden in Charleroi verhinderd werd, ontfermt de plaatselijke verzetsorganisatie Solidarité juive (dit werd later de CDJ van Charleroi) zich over haar honderden beschermelingen. Aan het hoofd staat het trio Broder-Katz-Makowski met een belangrijk ondergronds netwerk van kameraden en koeriers die de illegalen bezochten of de verhuurders betaalde. De CDJ van Charleroi verzamelde geheime fondsen dankzij de Belgische regering in Londen en met de hulp van Amerikaanse Joden.
Het clandestiene leven brengt tal van onvoorziene moeilijkheden met zich mee (sterfgevallen, ziekten, geboorten, enz.). Dankzij medeplichtigheid in de gemeentelijke administraties heeft de CDJ een systeem van valse identiteitskaarten en valse leveringskaarten.
.jpg)
De veiligheid vereist dat ouders van hun kinderen worden gescheiden. Ze spreken veel beter Frans en worden minder snel als Joods geïdentificeerd. Om een oogje in het zeil te houden op al deze kinderen die overal geplaatst zijn, bezoeken de koeriers van het CDJ hen regelmatig. Er is een samenwerking tot stand gebracht met de "Boerenhulp aan stadskinderen" met protestantse priesters in de Borinage, met het Orphelinat rationaliste in Henegouwen en natuurlijk met de katholieke wereld, waaronder de organisatie van Abbé André in Namen. De ouders moeten in onwetendheid blijven over waar hun kinderen verblijven. Bezoeken worden ontmoedigd.
.jpg)
.jpg)
In deze context ziet de CDJ de waarde in van de clandestiene pers. Zoals Broder uitlegt, hecht de bevolking een bijzondere betekenis aan de publicatie van Jiddische literatuur op dat moment. (…) Het feit dat er in het land een ondergrondse pers wordt gepubliceerd in het Jiddisch is een uitdaging voor de bezetters en de Joden zijn niet bang om in het Jiddisch te schrijven. De Joden die het in hun schuilplaatsen lezen, hebben extra redenen om er trots op te zijn (…) Het is ook, voegt hij eraan toe, een onmisbare hulp en een morele steun (…) vooral voor degenen die geen andere taal kennen. Met de beschikbare middelen begon de CDJ van Charleroi met het uitgeven van de quasi-maandelijkse uitgave van Unzer Kampf (Onze Strijd) vanaf februari 1943. De sectorleiders zorgen voor de verzending van de enkele gestencilde pagina's naar de clandestiene centra rond Charleroi, La Louvière, Namen en Zuid-Namen.
Om het lot te kennen van de gedeporteerden die op het einde van de zomer van 1942 Mechelen verlieten naar een onbekende bestemming, richt de Brusselse CDJ een geheim comité op. Het stuurde een zekere Victor Martin om informatie ter plaatse te verzamelen. Deze socioloog van de Universiteit van Leuven ging naar Duitsland onder het voorwendsel van een uitwisseling met Duitse wetenschappers. Martin verliet zijn collega's en ging naar Polen. Hij werd gearresteerd voor industriële spionage. Toch had Victor Martin tijd om zich te informeren over het lot van de Joden en de vreselijke omstandigheden in de werkkommando's rond Auschwitz. Hij wist te ontsnappen. Terug in België vertelt hij wat hij heeft geleerd aan de Joodse verzetsstrijders in Brussel en hun bondgenoten. Zes maanden later, in mei 1943, schrijft Le Flambeau, het clandestiene orgaan van het Onafhankelijkheidsfront: hij bericht over de systematische slachting van 6.000 Joden per dag in Polen.
De Joodse verzetsstrijders in Charleroi kregen identieke informatie uit een andere bron. In juni 1943 onthulde de publicatie van Unzer Kampf een gruwel die verder ging dan het ergste dat de ondergrondse werking zich had kunnen voorstellen. Zes pagina's interviews geven het woord aan twee Antwerpse Joden die zich schuilhouden in de regio Namen. Leopold Goldwurm en William Herskovic scheepten in bij Drancy op 14 september 1942 en daalden af naar Kozel. Zij werden toegewezen aan een Judenarbeitslager van de Schmelt Organisatie, dat van Peiskretcham in Opper-Silezië. Ze ontsnappen. Zonder directe ooggetuigen te zijn, komen Goldwurm en Herskovic genoeg te weten over het lot van de gedeporteerden, vooral naar kampen in Oschevits. Lezers van Unzer Kampf lezen over de gaskamers en de crematie van lichamen! Zelfs de sceptici worden door deze kennis wakker geschud! Goldwurm en Herskovic ontmoetten een Joodse kapper van Charleroi en vertellen over zijn einde.
.jpg)
De redactie van Unzer Kampf hoopt dat hun artikel 'De Poolse Ramp' ons geweten mag wakker schudden, in ons het vuur van de strijd mag ontsteken, het vuur van de wraak! De meningen zijn verdeeld over het al dan niet publiceren (...) getuigt Pierre Broder. Sommige CDJ-activisten vreesden dat het de morele depressie zou verergeren die heerste in de clandestiene Joodse huizen. Zij vermeldden ook het risico van dat Joodse verzetsstrijders bang zouden worden (...) De verzetsstrijder rechtvaardigt deze beslissing als volgt: wij vinden het noodzakelijk de Joden de waarheid te vertellen, hoe moeilijk die ook is, zodat zij de strengste veiligheidsregels zouden naleven en versterken. Deze lezing zal inderdaad leiden tot de grotere betrokkenheid van clandestiene jongeren in de rangen van de Gewapende Partizanen of zal bijdragen tot de versterking van de koeriers.
Broder, Pierre. Des Juifs debout contre le nazisme. Présenté par Maxime Steinberg, Bruxelles,1994.
Vagman, Vincent. Présence juive à Charleroi. Histoire et Mémoire, Namur, 2015.
Vagman, Vincent. Présence juive à Charleroi : fin d’un siècle et… fin d’un cycle, dans Charleroi 1666-2016, 350 ans d’histoire des hommes, des techniques et des idées. Actes de colloque Charleroi, 23 et 24 septembre 2016, Académie royale de Belgique, Bruxelles, 2016, p. 307-316.
Mémoire de la résistance juive de Charleroi. 1942 La gestapo piégée. Une réalisation de Zakhor-Belgium (à l’initiative du Foyer israélite de Charleroi, avec le soutien de la Fédération Wallonie-Bruxelles et le concours du service didactique de l’histoire de l’Université de Liège – 3 septembre 2017), https://www.charleroi-decouver...
