De oorlog heeft een grote impact op de gemeentepolitie, die in 1940 nog een gemengd beeld vertoonde. De politie evolueert tijdens de oorlog naar een grotere centralisatie en naar een groter personeelsbestand. Deze maatregelen verhogen de efficiëntie van de politie en laten er ook een betere controle van toe. Ze worden vooral onder Duitse druk genomen en onder druk van collaborateurs die het op nationaal niveau voor het zeggen heeft. De Algemene Rijkspolitie (ARP) die onder leiding van kolonel Van Coppenolle de politiek van ordehandhaving coördineert, speelt in dit opzicht een belangrijke rol.
Na de oorlog keert de situatie van de gemeentepolitie min of meer terug naar die van voor 1940. Het is immers geen prioriteit voor de overheid, die zich eerst zal focussen op de rijkswacht en (in mindere mate) op de Staatsveiligheid.
De acties van de gemeentepolitie variëren, tussen traditionele ordehandhaving en deelname aan de repressiepolitiek van de bezetter in.
De situatie van de politieagenten wordt met de tijd steeds delicater. Ze worden voor hun opdrachten erg onder druk gezet door de bezetter. Dat is vooral zo wanneer het gaat over het invoeren van de verplichte tewerkstelling of de reglementering op de ravitaillering. Hun positie is ook delicaat omwille van het risico dat elke gearresteerde Belg loopt wanneer de Duitsers zich met de zaak bemoeien. Het meest tekenende feit van de politionele collaboratie, is de bijdrage die de politie levert aan de razzia’s tegen de communisten in 1941 (Luik) en tegen de Joden in 1942 (met name in Antwerpen).
Tijdens het tweede deel van de bezetting neemt zowel de collaboratie als het verzet toe, wat resulteert in meer geweld in bezet België (aanslagen, represailles, standrechtelijke executies). De politie bevindt zich dan meer dan ooit te midden van de conflicten tussen Belgen aan de ene kant en Duitsers aan de andere kant in de problematiek van de ordehandhaving.
Hun situatie wordt nog moeilijker door de wisselende instructies die ze ontvangen van hun politieke verantwoordelijken (de burgemeesters) of, in gerechtszaken, van de magistraten. Ze wordt nog complexer door de onvermijdelijke spanningen tussen politieagenten die collaboreren, verzet plegen, of een afwachtende houding aannemen. En dat geldt des te meer binnen de corpsen waarvan de leidinggevenden openlijk de Nieuwe Orde aanhangen.
Het is minder bekend hoe het de gerechtelijke politie verging tijdens de oorlog, dan wat we weten over de situatie van de andere politiediensten. De gerechtelijke politie hangt rechtstreeks af van de procureurs des Konings, die ze beter beschermen tegen de Duitse bemoeienissen. Om af te rekenen met een stijging van de criminaliteit, wordt het personeelsbestand van het corps verhoogd en worden er nieuwe brigades opgericht. Na de oorlog neemt de gerechtelijke politie actief deel aan de repressie van de collaboratie door het leveren van kaderleden aan met name de Staatsveiligheid.
Campion, Jonas, Margo De Koster, Luc Keunings, Benoît Majerus, X. Rousseaux, and François Welter. “L’appareil Policier En Belgique (1830-2010).” In Tweehonderd Jaar Justitie. Historische Encyclopedie van de Belgische Justitie. Deux Siècles de Justice. Encyclopédie Historique de La Justice Belge, by Margo de Koster, Dirk Heirbaut, and Xavier Rousseaux, 385–419. Brugge: La Charte, 2015.
Majerus, Benoît. Occupations et Logiques Policières : La Police Bruxelloise En 1914-1918 et 1940-1945. Bruxelles: Académie royale de Belgique, 2007.
Wouters, Nico. “Les Autorités Belges et La Persécution Des Juifs 1940-1942. Les Forces de L’ordre et La Police Des Étrangers Avant Juillet 1942.” In La Belgique Docile. Les Autorités Belges et La Persécutions Des Juifs En Belgique Durant La Seconde Guerre Mondiale, by Rudi Van Doorslaer, 349–98. Bruxelles: Luc Pire, 2007.
