Hoewel Gerard De Paep voor en na de oorlog kan rekenen op een grote lokale populariteit, staat deze arts uit het Waasland tijdens de bezetting midden in de politieke collaboratie van het Vlaams Nationaal Verbond (VNV). Na een jarenlange strijd van lokale Vlaams-nationalistische partijen, krijgt hij in 2010 een straatnaam in Melsele (Beveren). Zijn geval is een goed voorbeeld van de moeilijke naoorlogse collectieve herinnering in Vlaanderen, waar veroordeelde collaborateurs vaak op veel begrip kunnen rekenen.
Voor de oorlog
Weblegende : https://www.meulenbergbeveren.be/fototentoonstelling/
De vader van Gerard De Paep (°Melsele, 22 november 1898) was katholiek en Vlaamsgezind gemeenteraadslid en schepen (1908-1911) in Melsele. Gerard De Paep komt na 1912 aan het Klein Seminarie in Sint-Niklaas in aanraking met de Vlaamse studentenbeweging, als lid van de Sint-Niklase Rodenbachbeweging en de Beverse studentenbond Vlaams en Vrij. Tijdens de Eerste Wereldoorlog steunt hij het activisme en begint hij in 1918 zijn studies geneeskunde aan de door de Duitsers vernederlandste Gentse universiteit. Na 1918 schrijft hij zich in onder een valse naam (”Jan De Paepe”) aan de Brusselse ULB waar hij lid wordt van het Algemeen Vlaams Hoogstudentenverbond. Begin 1919 is hij medestichter van de Waaslandse afdeling van het Vlaamsche Front (of de Frontpartij). Na zijn afstuderen vestigt hij zich in Beveren zonder problemen als geneesheer heel- en verloskunde. In 1927 wordt hij hoofd van de door hem gestichte Sint-Annakliniek in Beveren. De Paep bouwt een stevige electorale basis uit in het Waasland en hij wordt op 9 juni 1929 verkozen als provincieraadslid in Oost-Vlaanderen. De Paep wordt fractieleider van de Vlaams-nationalisten in de provincieraad en speelt een belangrijke rol in de provinciale bestuursovereenkomst met de katholieke partij. De Paep werd hierdoor op 30 januari 1931 de eerste Vlaams-nationale provinciaal gedeputeerde van België. Hij wordt in 1932 net niet verkozen bij de wetgevende verkiezingen en keert terug naar de provincieraad. Hij is ook gemeenteraadslid in Beveren (1932-1936). Bij de provincieraadsverkiezingen van 1936 sluiten de Vlaams-nationalisten (Vlaamsch Nationaal Blok) een voorakkoord met de katholieke partij en wordt De Paep opnieuw gedeputeerde. In 1938 wordt hij op een concentratielijst verkozen tot gemeenteraadslid in Beveren, maar blijft hij bij het provinciale niveau. In 1939 raakt hij opnieuw niet verkozen bij de wetgevende verkiezingen.
Tijdens de oorlog
Op 21 augustus 1940 wordt Gerard De Paep benoemd tot commissaris-burgemeester van Beveren. Dat is een Duitse benoeming, volledig buiten de Belgische wettelijkheid om. De benoeming komt er, nadat De Paep het wettelijke stadsbestuur bij de bezetter heeft aangeklaagd als anti-Duits en anti-nationaalsocialistisch. Bij zijn aanstelling spreekt hij in een toespraak over het einde van de “democratische rotheid”, wat in die context betekent dat het tijdperk van politieke partijen definitief voorbij is en het lokaal bestuur vanaf nu gevoerd zal worden vanuit een soort homogene organische volksorde, vertegenwoordigd door het VNV. De Paep blijft commissaris-burgemeester tot augustus 1941. Hij probeert dat eerste jaar vooral de oude katholieke machtshebbers in Beveren opzij te zetten door te gaan lobbyen bij de bezetter. Hij is lokaal afdelingsleider van het VNV en wordt in november 1941 ook lokaal celleider van de Duitsch-Vlaamsche Arbeidsgemeenschap (DeVlag) in Beveren. Hij wordt daarnaast ook officier bij de Dietsche Militie-Zwarte Brigade, de paramilitaire formatie van het VNV, hoewel hij daarbinnen weinig activiteiten onderneemt. In het voorjaar van 1941 wordt hij voor Oost-Vlaanderen lid van de Commissie voor Bestuurspolitiek, een partijorgaan van het VNV dat toekomstige hervormingen van overheid en administratie moest voorbereiden. Eind 1941 wordt hij hoofd van de Oost-Vlaamse Provinciale Cultuurdienst, onderdeel van de VNV-poging het culturele leven te ordenen. De Paep wordt op 30 maart 1943 waarnemend gouverneur van Oost-Vlaanderen ter vervanging van Jozef De Vos (1895-1988).
Eventuele betrokkenheid bij de razzia van 1944
In de nacht van 27 op 28 april 1944 voert de Duitse Feldgendarmerie een razzia uit in de gemeenten Burcht, Zwijndrecht en Beveren, gericht tegen verzetsmensen. De bezetter doet beroep op enkele leden van de gemeentepolitie voor mankracht en op politiek-bestuurlijke collaborateurs voor informatie (adressen en identificatie). Zoals meestal bij dit soort razzia’s in 1944, is het onmogelijk de betrokkenheid van bepaalde mensen exact te reconstrueren. Volgens De Paep zelf wordt hij in de bewuste nacht opgebeld als arts om een gewonde politieagent op het politiebureau van Beveren te verzorgen. Daar wordt hij naar eigen zeggen “gevorderd” door de aanwezige Duitse politie om als chauffeur, gids en tolk te dienen tijdens de razzia. Enkele verzetsmensen worden aangehouden en in aanwezigheid van De Paep ondervraagd. Over de precieze rol van De Paep bestaan enkel tegenstrijdige mondelinge verklaringen.
Juridisch getouwtrek rond zijn veroordeling
De Paep wordt bij ordemaatregel van 11 september 1944 geschorst als gedeputeerde (en op 23 december 1944 ook als provincieraadslid). Het vonnis van de krijgsraad van Gent van 10 juni 1947 veroordeeld hem voor politieke collaboratie met kwaad opzet (artikel 118bis). Hij wordt echter vrijgesproken voor de aanklacht van verklikking, artikel 121bis, omdat de klacht over het aangeven van drie mensen voor "sluikslachting" te licht wegen. Het element van de razzia van 1944 komt pas op de voorgrond na nieuwe klachten en elementen over deze razzia. In een tweede gerechtelijk onderzoek verklaart de krijgsraad in het vonnis van 2 februari 1949 dat De Paep een directe verantwoordelijkheid draagt in de aanhouding en het ondervragen van drie verzetsmensen in april 1944. Ze vallen voor de Krijgsraad onder artikel 113: ”wapendracht” of zogenaamde militaire collaboratie. Hij wordt schuldig bevonden voor de betrokkenheid in de aanhouding van uiteindelijk zes verzetsmensen en met samenhang ook vrijwillige slagen en verwondingen voor zijn bijdrage aan de ondervraging van twee van hen. De Paep krijgt in dit nieuwe vonnis vijf jaar gewone hechtenis. Bij tussenarrest van 23 juni 1949 wordt de zaak over de politieke collaboratie samengevoegd met de zaak over militaire collaboratie. Op 1 juli 1949 veroordeelt het krijgshof in Brussel met een arrest in beroep De Paep tot twaalf jaar, maar het acht zich onbevoegd te oordelen over de feiten met betrekking tot de razzia omdat die niet onder artikel 113 zouden vallen. Dit wat vreemde arrest wordt verbroken door het Hof van Cassatie op 13 februari (volgens sommige stukken 13 januari) 1950. Dit arrest plaatst ook de deelname aan de razzia onder artikel 118bis: “politieke collaboratie”. Het is een gemakkelijkheidsoplossing om iets recht te trekken wat intussen een gênant juridisch kluwen wordt.
Met het arrest van 20 maart 1951 wordt De Paep uiteindelijk enkel voor politieke collaboratie veroordeeld. De feiten tijdens de razzia van 1944 tellen niet meer mee. Het krijgshof verklaart zich ook onbevoegd om over de eis van de burgerlijke partijen te beslissen, die tijdens de razzia waren aangehouden en daarna gedeporteerd. De Paep wordt dus uiteindelijk enkel voor politieke collaboratie veroordeeld. De reden hiervoor is wellicht ook de zwakke bewijslast: met enkel (tegenstrijdige) mondelinge getuigenissen over wat er precies was gebeurd die bewuste nacht in april 1944 is de bewijslast voor "verklikking" veel te licht. Waarschijnlijk houdt het gerecht ook rekening met verzachtende omstandigheden: de vele gunstige getuigenissen en het feit dat bewezen is dat door De Paeps tussenkomst vijf door de Duitsers terdoodveroordeelde mensen gratie kregen.
De Paep is tot twaalf jaar veroordeeld, maar zoals de overgrote meerderheid van veroordeelde collaborateurs komt hij vervroegd vrij, in zijn geval in 1950.
Erkenning na de oorlog
De Paep herneemt zijn medische carrière in de Beverse Sint-Annakliniek. In 1962 krijgt De Paep, zoals een grote meerderheid van veroordeelde collaborateurs, eerherstel. Hij herwint dus alle politieke en burgerrechten. In 1965 wordt De Paep met 13.357 voorkeursstemmen voor de Volksunie verkozen tot senator voor Dendermonde/Sint-Niklaas. Hij blijft ook daarna steeds grote aantallen voorkeursstemmen halen. In 1974 verlaat de 76-jarige Paep de actieve politiek en op 18 augustus 1985 sterft hij in Beveren. De lokale N-VA afdeling streeft jarenlang voor een straat genoemd naar De Paep in Beveren. Hoewel de Gemeentelijke Culturele Raad van Beveren al in 1995 een gunstig advies gegeven had, is er steeds tegenstand van andere politieke partijen. Nadat de N-VA Beveren in 2006 in de gemeentelijke meerderheid zit, wordt in 2008 zijn borstbeeld, dat in de Sint-Annakliniek stond, aan de plaats van zijn oude woning geïnstalleerd. In 2010 wordt dan in de Beverse deelgemeente Melsele een Dr. Gerard De Paepstraat ingericht, met steun van de CD&V. In 2020 wordt een permanente tentoonstelling ingericht in de seniorenresidentie Meulenberg.
Weblegende : https://www.meulenbergbeveren.be/fototentoonstelling/
Bibliografie
Nico VAN CAMPENHOUT, “De Paep, Gerard”, in: Digitale Encyclopedie van de Vlaamse Beweging, https://encyclopedievlaamsebeweging.be/nl/de-paep-gerard.
Nico WOUTERS, “De Vlaams-nationalisten in de Oost-Vlaamse provincieraad (1929-1940)”, in: Wetenschappelijke Tijdingen, 2002, p. 3-30.
W. VAN DAM, “De doorbraak van het georganiseerde politieke Vlaams-nationalisme in Beveren 1928-1929”, in: Het Land van Beveren, 2007, p. 493-524.
Nico WOUTERS, “Het geval De Paep (1898-1985): oorlogsherinnering, beeldvorming en lokale geschiedschrijving”, in: Het Land van Beveren, 2009, p. 25-64.
