Verwilghen Karel

Tijdens de Duitse inval is Karel Verwilghen secretaris-generaal van het ministerie van Arbeid en Sociale Voorzorg. Naar aanleiding van de invoering van de verplichte tewerkstelling in België en Noord-Frankrijk neemt hij in maart 1942 ontslag. In de kleine twee jaar waarin hij secretaris-generaal van Arbeid en Sociale Voorzorg was, gaf hij niet alleen het concrete beleid inzake de sociale wetgeving vorm, maar was hij ook een belangrijk brugfiguur geweest tussen het ministerie en de katholieke organisaties. Hij droeg ook bij tot de reorganisatie van de administratie. Dit leidde ertoe dat hij de greep op het arbeidsmarktbeleid verloor aan de collaboratie.

Karel Verwilghen is geboren in Roeselare in 1883. Hij studeert rechten aan de universiteit in Leuven en kiest voor een loopbaan als ambtenaar bij het ministerie van Arbeid en Sociale Voorzorg. In 1934 wordt Verwilghen benoemd tot secretaris-generaal, het hoogste ambt in het departement. In die functie gaat Verwilghen de oorlog in. Hij combineert het ambt van secretaris-generaal vanaf 1939 met een docentschap arbeidsrecht aan de Katholieke Universiteit van Leuven. Ook politiek behoort Karel Verwilghen tot de katholieke familie.

Binnen het Commissariaat-generaal worden op 30 november 1940 de Vrijwillige arbeidsdienst voor Vlaanderen en de Service Volontaire du Travail pour la Wallonie opgericht. Beide diensten hebben eveneens een dubbele opdracht: het uitvoeren van werken van algemeen nut enerzijds en het opvoeden van jongeren tot arbeiders anderzijds. De nieuwe instellingen hebben dus een bredere opdracht dan alleen het herstellen van materiële oorlogsschade: in economische termen is het doel om de activiteit in het algemeen te stimuleren en in politieke en sociale termen om werk te promoten als een economische activiteit, maar ook als een intrinsieke waarde. Arbeid staat namelijk centraal in de nazi-ideologie.

Ook voor de bezetter blijft de opdracht van het Commissariaat-generaal niet beperkt tot het herstellen van oorlogsschade. Het gaat er zeker ook om bij te dragen tot een snelle normalisering van de sociaal-economische situatie van de bevolking, maar ook om Vlamingen in leidinggevende functies te plaatsen, als tegengewicht voor het Franstalige overwicht binnen de Belgische economie. Dit is in feite het economische aspect van de Flamenpolitik die de Militärverwaltung op dat moment nastreeft. Een van de eerste benoemingen, begin juli 1940, is die van Victor Leemans, als Verwilghens adjunct. Hij werd later secretaris-generaal van Economische Zaken. 

Het Commissariaat-Generaal orkestreert de wederopbouw op een specifieke manier en probeert modernistische ideeën en ruimtelijke planningin de praktijk te brengen. De architect en stedenbouwkundige Raphaël Verwilghen (1885-1963), broer van Karel Verwilghen, bekleedt een sleutelpositie als directeur-generaal van het Departement Wederopbouw om deze ideeën door te drukken. Wat werkgelegenheid betreft, gaat het Commissariaat-Generaal voortvarend te werk: in drie maanden tijd worden meer dan 65.000 mensen aan het werk gezet om puin te ruimen en wegen en spoorwegen te herstellen. Dit werkgelegenheidsbeleid wordt voortgezet wanneer de werkloosheid daalt, deels onder druk van de bezetter. Er worden speciale maatregelen genomen om ervoor te zorgen dat “asocialen” aan het werk worden gezet op de bouwplaatsen van het Commissariaat-Generaal. Hoewel de definitie van “asocialen” niet erg precies is en evolueert, richt deze zich toch op een grote groep werklozen. Het doel is te voorkomen dat ze langer van een uitkering zouden leven en om hen aan te moedigen om een normale baan tegen een normaal loon aan te nemen. De “asocialen” moeten zwaar of laagwaardig werk doen voor minder dan het normale loon en hebben geen recht op bepaalde sociale rechten zoals betaalde vakantie.

De concurrentie tussen het Algemeen Christelijk Vakverbond (ACV), de Vlaams-nationalistische vakbond Arbeidsorde en het 'nieuwe BVV', opgericht onder impuls van Henrik De Man, is hevig. Om zijn belangen in deze politieke strijd te verdedigen, doet het ACV een beroep op Verwilghen, die een sleutelpositie bekleedt als Secretaris-generaal van Arbeid en Sociale Voorzorg. Dit departement is ook nauw betrokken bij de plannen van de Militärverwaltung om de Belgische ziekteverzekering te baseren op het Duitse model, wat zal leiden tot een verplichte verzekering en een grotere centralisatie van de organisaties, wat niet in de smaak valt bij de Landsbond der Christelijke Mutualiteiten. Ook deze plannen worden niet uitgevoerd, maar de christelijke ziekenfondsen slagen er wel in enkele  gehoor te vinden voor een aantal van hun argumenten bij het door Verwilghen geleide departement.