België in oorlog / Persoonlijkheden

Bekaert Léon

Thema - Bezetting

Auteur : Luyten Dirk (Instelling : CegeSoma)

Léon Bekaert

Tijdens de bezetting werd België bestuurd door het comité van secretarissen-generaal krachtens een besluitwet van 10 mei 1940. Zo kon de Belgische administratie verder functioneren en werd op nationaal niveau een bestuurlijk vacuüm vermeden, zoals het geval was geweest tijdens de Eerste Wereldoorlog. Het comité van secretarissen-generaal was echter geen volwaardige regering die de macht had om ingrijpende beslissingen te nemen. De secretarissen-generaal kregen enkel een delegatie van bevoegdheid om op te treden als zaakwaarnemers van hun minister. In juli 1940 echter leek al een belangrijke hervorming van het comité op de agenda te staan. In die hervorming was een centrale rol voorzien voor Léon Bekaert, een Kortrijks industrieel met een Vlaams, eerder rechts katholiek profiel.

ceges-aa-629-i-arrAtA-loi-10-mai-1940
Instelling : CegeSoma
Oorspronkelijke legende : Zonder originele legende

Wie was Léon Bekaert ?

bekaert-hommage-A.jpg
Collectie : Hulde aan Leon Bekaert, VBI
Auteursrecht : Voorbehouden rechten
advertentie-bekaert.jpg

Léon Antoine Bekaert werd geboren in 1891 in Zwevegem, bij Kortrijk, waar hij 70 jaar later overleed. Zijn familie produceerde er sinds 1880 prikkeldraad. Het bedrijf leefde aanvankelijk vooral van de agrarische markt: behalve prikkeldraad maakte het bedrijf verschillende types draad om akkers en weilanden af te sluiten. Het bedrijf groeide en breidde zijn gamma uit met andere draadproducten zoals matrasveren. In 1924 werd het bedrijf een NV, maar bleef in handen van de familie. Léon Bekaert studeerde Rechten in Namen en Leuven maar werd, na het overlijden van zijn vader, samen met zijn twee schoonbroers bedrijfsleider. Hij zette onder meer in op buitenlandse expansie, met de vestiging in 1933 van een fabriek in Groot-Brittannië om aan het protectionisme te ontsnappen.

In de jaren 1920 en 1930 profileerde Bekaert zich als katholiek patronaal leider. Naast de centrale werkgeversorganisatie, het Centraal nijverheidscomité, bestonden patronale pressiegroepen met een ideologisch profiel, zoals het (Landelijk) Algemeen Christelijk Verbond van Werkgevers (LACVW). De organisatie was vooral actief in Antwerpen en West-Vlaanderen. Léon Bekaert stichtte de Westvlaamse afdeling en van 1935 tot 1951 was hij voorzitter van het LACVW. Tussen 1935 en 1938 was Bekaert lid van de nieuw opgerichte Bankcommissie en vanaf 1938 regent van de Nationale Bank : hij maakte dus zijn weg in het Brusselse financiewezen.

Wat zijn sociale opvattingen betreft, profileerde Bekaert zich als een katholiek sociaal patroon, in de lijn van de encyclieken Rerum Novarum (1891) en Quadragesimo Anno (1931). Die laatste encycliek schoof het corporatisme naar voor als antwoord op de grote depressie van de jaren 1930. Het LACVW werkte in de jaren dertig het corporatisme concreet uit. Aanvankelijk was het model uitgesproken autoritair met het Italiaans fascisme als inspiratiebron, maar naar het einde van de jaren dertig toe evolueerde het LACVW naar een vorm van corporatisme die ingeschreven kon worden in het parlementaire regime en gericht was op samenwerking met de vakbonden, met een gevoelige inperking van het recht om te staken evenwel. Bekaert zelf profileerde zich niet erg uitgesproken in dit ideologische debat.

Bekaert was verder politiek actief, zij het niet op het voorplan. Van 1927 tot 1961 was hij burgemeester van Zwevegem. Op het einde van de jaren 1930 gaf hij De Courant uit, het dagblad van de Vlaamse vleugel van de katholieke partij.

Plannen voor een commissariaat-generaal voor de administratie in de zomer van 1940

Tijdens de Tweede Wereldoorlog leek voor Bekaert een rol weggelegd in een van de politiek-administratieve hervormingen die in de zogenaamde ‘wondere zomer’ van 1940 werden voorbereid. In juli 1940 schoof het Hof Bekaert naar voor om een nieuw te creëren functie in te vullen: het commissariaat-generaal voor de administratie. De commissaris-generaal zou de verschillende secretarissen-generaal overkoepelen en coördineren en tevens het comité van secretarissen-generaal voorzitten. Hij kon zelfs de bevoegdheden van een secretaris-generaal overnemen. Het Hof had signalen opgevangen van administratieve ontreddering en het voorstel was bedoeld om daar een einde aan te maken. Het was verder een poging om de Duitsers een stap voor te zijn. De Militärverwaltung streefde naar administratieve centralisering, zodat ze voor de belangrijke sectoren van het beleid nog slechts met één gesprekspartner te maken zou hebben. Voor de wederopbouw was C. Verwilghen einde juni 1940 al aangeduid als commissaris-generaal. De Koning meende dat het verkieslijker was zelf een commissaris-generaal voor de administratie te benoemen vooraleer de Militärverwaltung die stap zou zetten. De keuze van het Hof viel op Bekaert omdat verwacht werd dat hij vernieuwing kon brengen omdat hij zelf geen ambtenaar was en bovendien vrij was van politieke en financiële banden. Dat laatste kan, zoals blijkt uit Bekaerts biografie op zijn minst genuanceerd worden.

Het comité van secretarissen-generaal was het voorstel aanvankelijk niet genegen, precies omdat het zo verregaand was en de macht van de secretarissen-generaal uitholde. L. Fredericq, de kabinetschef van de Koning, zette druk op de secretarissen-generaal. Ze gingen uiteindelijk overstag, vooral omdat ze meenden dat het beter was de Duitsers een stap voor te blijven. Het aanvankelijke verzet tegen de aanduiding van een buitenstaander zoals Léon Bekaert liet het comité uiteindelijk varen. Het comité stelde de Militärverwaltung voor om Bekaert te benoemen als een boven hen geplaatste commissaris-generaal. E. Reeder wees het principe van een commissaris-generaal niet af, maar kon zich niet vinden in de figuur van Bekaert. Die zou, aldus Reeder, niet algemeen aanvaard worden in Vlaanderen. De realiteit was dat het VNV een veto had uitgesproken tegen de Westvlaamse industrieel. Daartoe verzocht door Reeder kwamen de secretarissen-generaal met een andere kandidatuur, die van de gouverneur van de Nationale Maatschappij voor Krediet aan de Nijverheid, Paul Heymans. Fredericq bleef Bekaert steunen en uiteindelijk stelden de secretarissen-generaal beiden voor : eerst Bekaert, dan Heymans. Uiteindelijk blies de Militärverwaltung de hele zaak af en functioneerde het comité van secretarissen-generaal verder zonder centrale aansturing.

163991
Instelling : CegeSoma/Rijksarchief
Auteursrecht : Rechten voorbehouden
Oorspronkelijke legende : Léopold III, s.d.
32666
Instelling : CegeSoma
Collectie : Sipho
Auteursrecht : CegeSoma
Oorspronkelijke legende : A l'occasion du 60ème anniversaire... du Président Reeder chef d'Administration civile pour la Belgique et le Nord de la France.

Patronale politiek

Het feit dat de aanstelling als ‘super-secretaris-generaal’ uiteindelijk niet doorging, belette Bekaert niet betrokken te blijven bij de besluitvorming op het hoogste nationale niveau tijdens de bezetting, zij het via een andere weg. Niet via de administratie, maar via de zakenwereld. Bekaert maakte deel uit van het Galopin-comité, de informele groep van leiders van grote privé-banken, holdings en industriëlen die de economische politiek tijdens de bezetting in een belangrijke mate vorm gaf. Op die manier kon Bekaert direct de band leggen met de Brusselse financiële elite. Bekaert werd tevens beheerder van de Emissiebank, die de clearing organiseerde.

Bekaert zette zijn activiteiten als patronaal leider verder. In juli 1941 kwam hij aan het hoofd van de hoofdgroep metaalverwerkende nijverheid. Het was een onderdeel van de corporatistische reorganisatie van de economie naar nazistisch model die in het voorjaar van 1941 werd doorgevoerd. Na de oorlog ging Bekaert op die weg verder. Hij werd in 1946 voorzitter van Fabrimetal, de nieuw opgerichte sectorfederatie van de metaalconstructie en in zekere zin de opvolger van de hoofdgroep metaalverwerkende nijverheid. In 1952 werd Bekaert voorzitter van Verbond der Belgische Nijverheid, tot zijn overlijden in 1961.

Vanaf 1942 legde Bekaert zich toe op de voorbereiding van de naoorlog. Het Galopin-comité patroneerde sociale en economische studiegroepen die concrete plannen uittekenden voor de naoorlogse economische en sociale politiek en structuren. Bekaert coördineerde de studiegroep belast met de sociale politiek. Hij toonde zich voorstander van een modernisering van het sociaal systeem met verplichte sociale verzekeringen, een stelsel van geïnstitutionaliseerd sociaal-economisch overleg gericht op regelmatige loonstijgingen. De vakbonden zouden via dit overlegsysteem adviesrecht verwerven over economische materies. Bekaerts opvattingen werden niet door iedereen in de patronale wereld gedeeld. Met name de Société générale, die op sociaaleconomisch vlak klassiek liberale principes bleef voorstaan kon er zich niet in vinden.

Als naoorlogs patronaal leider ondersteunde Bekaert de filosofie van het Sociaal Pact, terwijl de tegenstand in patronale kringen aanvankelijk nog sterk was, vooral bij de vertegenwoordigers van de traditionele sectoren, zoals de steenkoolmijnen.

Bibliografie

Albert De Jonghe, ‘De personeelspolitiek van de Militärverwaltung te Brussel gedurende het eerste halfjaar der bezetting (juni-december 1940). Bijdrage tot de studie van de Duitse Flamenpolitik in Wereldoorlog II’ in, Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis, 1972, 3, 1-2, p. 1-49, https://www.journalbelgianhist....

Dirk Luyten, ‘Bekaert famille’ in, G. Kurgan-van Hentenrijk, S. Jaumain, V. Montens i.s.m. J. Puissant, J.J. Heirwegh, Dictionnaire des patrons en Belgique. Les hommes, les entreprises, les réseaux, Bruxelles, De Boeck Université, 1996, p. 42-43.

Dirk Luyten, Ideologie en praktijk van het corporatisme tijdens de Tweede Wereldoorlog in België, Brussel, VUBPRESS, 1997.

M. Van den Wijngaert, Het beleid van het Comité van de sekretarissen-generaal in België tijdens de Duitse bezetting 1940-1944, Brussel, Koninklijke Academie van België, 1975.

Jan Velaers, Herman Van Goethem, Leopold III de Koning, het Land, de Oorlog, Tielt, Lannoo, 1994.

Deze pagina citeren
Bekaert Léon
Auteur : Luyten Dirk (Instelling : CegeSoma)
https://www.belgiumwwii.be/nl/belgie-in-oorlog/persoonlijkheden/bekaert-leon.html