België in oorlog / Persoonlijkheden

Bulckaert Michiel

Thema - Collaboratie

Auteur : Wouters Nico (Instelling : CegeSoma)

Dit kopstuk van het West-Vlaamse VNV en oorlogsgouverneur van West-Vlaanderen behartigde de lokale voedselvoorziening en keerde zich openlijk en scherp tegen de onmachtige, chaotische bureaucratie van het oorlogsbestuur. Anderzijds was hij een loyaal partijsoldaat van het collaborerende VNV die de autoritaire hervormingen, de machtsgreep van het VNV en de repressiepolitiek van de bezetter mee uitvoerde.

Voor de oorlog

Geboren in Oostvleteren, is Michiel Bulckaert (1895-1968) tijdens zijn studies in Veurne actief in de katholieke Vlaamse studentenbeweging. Tijdens zijn vrijwillige dienst tijdens de Eerste Wereldoorlog raakt hij ernstig gewond. Hij blijft na 1918 actief in het Verbond van Vlaamse Oud-Strijders (VOS). Hij wordt doctor in de rechten aan de Katholieke Universiteit Leuven in 1921 en vervolgens advocaat aan de Balie van Veurne. Tijdens het Interbellum wordt hij één van de kopstukken van Vlaams-nationalisme in de provincie West-Vlaanderen. Hij is secretaris van de IJzerbedevaarten en ondervoorzitter van het IJzerbedevaartcomité (tot in 1940). Van 1925 tot 1944 zetelt hij als provincieraadslid voor het kanton Veurne : eerst voor de Frontpartij  en na 1933 voor het Vlaams Nationaal Verbond. Van 1926 tot 1936 is hij ook gemeenteraadslid in Veurne. In 1936 wordt hij lid van de Bestendige Deputatie (tot in september 1941), namens het Vlaams Nationaal Blok.

Oorlogsgouverneur en de machtsgreep

Op 17 augustus 1940 wordt hij benoemd tot gouverneur a.i. van de provincie West-Vlaanderen, ter vervanging van Harry Baels die een Duits ambtsverbod kreeg wegens zijn postverlating. Hij en de gelijktijdig benoemde Gerard Romsée (Limburg) waren de twee eerste VNV-gouverneurs. Bulckaert blijft gouverneur tot het einde van de bezetting en is zo de ‘oorlogsgouverneur’ met de langste staat van dienst in België.

Ondanks het feit dat Bulckaert en Romsée samen doorgaans tot de ‘gematigde’ (lees : realistische) strekking van het VNV worden gerekend, spelen ze beiden een centrale rol in de VNV-machtsgreep. In 1940 vormt hij een tandem met Romsée : hij pleit in 1940 samen met Romsée voor autoritaire hervormingen van het administratieve bestel, met name een sterkere centrale controle op de steden en gemeenten. In maart 1941 verwelkomt hij de Duitse ouderdomsverordening en steunt vervolgens de reeks autoritaire hervormingen die Gerard Romsée als secretaris-generaal doorvoert. Bulckaert voert de maatregelen maximaal uit.

Het VNV krijgt snel een meerderheid in de West-Vlaamse bestendige deputatie (vier tegen twee katholieken). Bulckaert wordt in juni 1941 de West-Vlaamse ‘referent Bestuurspolitiek’ binnen de VNV-Commissie voor Bestuurspolitiek. 

volk-en-staat-21-8-1940-p-1.png
Instelling : KBR
Oorspronkelijke legende : Volk en Staat, 21 augustus 1940, p. 1.

Goed bestuur en lokale belangen ?

93734-bulckaert.jpg
Instelling : Cegesoma
Oorspronkelijke legende : 24ste Ijzerbedevaart, 22 augustus 1943. Onder de aanwezigen herkennen we: Edgar Lehembre (3de van links), Jeroom Leuridan (4de van links) en met naast hem de West-Vlaamse gouverneur Michiel Bulckaert.
30458-bulckaert.jpg
Instelling : Cegesoma
Collectie : Belgapress
Auteursrecht : Voorbehouden rechten
Oorspronkelijke legende : Nog het bezoek van de Leider aan de West-Vlaamsche boeren. Men ziet hier de Leider op het Noordhof te Oost-Vleteren te midden het gezin van burgemeester oorlogsinvalide Dehaen. Uiterst rechts: gouverneur dr Bulckaert. Verschenen in Voolk en Staat, 13 augustus 1943, p. 1.

Bulckaert profileert zich vooral als een bestuurlijk hervormer. Hij gelooft in 1940-1941 in de idee van een nieuw autoritair administratief bestel dat efficiënter moet zijn, waarin politieke verantwoordelijkheid transparanter is en dat dichter moet aansluiten bij de reële sociale noden van lokale gemeenschappen.  Hij pleit voor een bestuurlijke decentralisatie waarbij de macht van de gouverneurs wordt uitgebreid, hij wil autonome corporaties georganiseerd op provinciaal niveau, hij ziet een soort drastische federalisering van België en een afbouw van de bureaucratie. Deze weinig onderbouwde ideeën zijn volstrekt utopisch. Wanneer hij geen gehoor krijgt van Romsée in 1941, stapt hij zelfs naar de Gentse Oberfeldkommandantur met zijn ideeën : zonder resultaat.

 Het leidt in 1942 tot groeiende frustratie over de problemen in de voedselvoorziening en de ordehandhaving. Alle gouverneurs uiten tijdens de bezetting protest tegen het onvermogen van het centrale gezag, maar Bulckaert’s stem klinkt het meest luid. Als VNV-lid kan hij zich dan ook veel permitteren. Bulckaert plaatst de oorzaak van veel problemen bij een wereldvreemd gezag in Brussel dat concrete problemen denkt te zullen oplossen via een explosie aan regels, omzendbrieven, administratie en jonge controleurs uit Brussel. In 1942 keert hij zich semi-openlijk af van het centrale gezag. In maart 1942 noemt hij in een brief aan gouverneur Jan Grauls de secretarissen-generaal ‘corrupt’. Wanneer West-Vlaamse burgemeesters in mei 1942 een nieuw project van secretaris-generaal De Winter boycotten, steunt Bulckaert hen openlijk. In november 1942 schrijft Bulckaert het ministerie van Voedselvoorziening dat hoe meer het ministerie reglementeert, ‘hoe meer de mensen honger lijden’. Wanneer De Winter in oktober 1943 laat weten dat gemeentebesturen moeten stoppen met niet goedgekeurde inzamelingen van voedselproducten voor de lokale markten, laat Bulckaert weten dat hij dit verbod van De Winter niet zal uitvoeren. Bulckaert verdedigt vaker de lokale belangen tegen het centrale gezag. Hij is bijvoorbeeld gevoelig voor controleacties die het lokale gezag van een burgemeester verzwakken, en wil dit liever achter de schermen door de provincie laten regelen.

 

Uiteraard spreekt hier ook politiek opportunisme. Wanneer hij in 1943 probeert om Duitse sancties tegen landbouwers af te wenden, spreekt hij over het “ongunstig psychologisch daglicht [waardoor] mijn beleid wezenlijk zou bemoeilijkt worden”. Net als collega VNV-gouverneur Frans Wildiers is Bulckaert bezorgd over de manier waarop de VNV-bestuursverantwoordelijkheid negatief afstraalt op de hele partij.

Ordehandhaving

Wat betreft ordehandhaving in ruime zin, toont Bulckaert zich een loyaal partijsoldaat. Hij steunt de verplichte tewerkstelling in Duitsland (oktober 1942) en de repressie van dissidentie en verzet. Hij zit dus eigenlijk volledig op de lijn Romsée-Van Coppenolle. Een voorbeeld is zijn rondzendbrief aan burgemeesters van 20 oktober 1941, waarin hij schrijft dat de Belgische ordediensten bij de ordehandhaving wettelijk verplicht zijn altijd samen te werken met de Duitse bezetter. Hij geeft ook heel wat Duitse en Belgische instructies door om onderduikers en werkweigeraars op te sporen. Toch moet ook hier worden gezegd dat Bulckaert – net als alle gouverneurs – zoekende was en in 1943-1944 op een realistische lijn gaat staan. Het dubbelzinnige beleid van Romsée ten aanzien van de verplichte tewerkstelling en de tegenstrijdige (mondelinge) instructies maken hem voorzichtig. Wat het doorgeven van persoonsgegevens van Belgische burgers aan de Duitse bezetter betreft, probeert Bulckaert zich te dekken. Hij lijkt hierin de lijn van Frans Wildiers te volgen : het doorgeven van namen van Belgen voor verplichte tewerkstelling in Duitsland is formeel verboden, maar het is gemakkelijker als je je geen vragen stelt. Wat Duitse ordehandhaving of repressie betreft, beperkt Bulckaert zich meestal tot het doorgeven van de bevelen. Hij zal niet pro-actief initiatieven nemen ter bestrijding van het verzet, zoals in de provincie Limburg wel gebeurt. 

volk-en-staat-20-7-1943-p-3.png
Instelling : KBR
Oorspronkelijke legende : Volk en Staat, 20 juli 1943, p. 3.

Na de oorlog

Bulckaert wordt na de bezetting in eerste aanleg veroordeeld tot levenslang (juni 1946) wegens politieke collaboratie en verklikking. Wat betreft de politieke collaboratie, waren de benoemingen van burgemeesters belangrijk en ook het feit dat hij – tegen instructies van secretaris-generaal Gaston Schuind van justitie in – de burgemeesters had opgedragen toch mee te werken aan de opeising van klokken en het inhouden van voedselzegels. Het verklikkingsfeit was relatief banaal : hij had twee frauderende paardenhandelaren bij de bezetter aangegeven. Beiden werden door de bezetter aangehouden en licht gestraft. In eerste aanleg tilt men zwaar aan dit feit maar bij de toekenning van de genade, houdt men rekening met de relatieve lichtheid ervan. In oktober 1946 wordt zijn straf herleid tot 15 jaar. Hij komt voorwaardelijk vrij in september 1950 en wordt in eer hersteld in januari 1966. Hij wordt daarna bestuurder van een Kortrijks textielbedrijf. Hij overlijdt in Kortrijk op 20 april 1968.

 

de-nieuwe-standaard-5-6-1946-p-4.png
Instelling : KBR
Oorspronkelijke legende : De Nieuwe Standaard, 5 juni 1946, p. 4.

Bibliografie

Bruno DE WEVER, Greep naar de macht. Vlaams-nationalisme en nieuwe orde. Het VNV, 1933-1945, Tielt, 1995

Luc SCHEPENS, De provincieraad van West-Vlaanderen (1921-1978), Tielt, 1979.

Eric VANDEWALLE en Petra GUNST, Michiel Bulckaert, in: Nieuwe encyclopedie van de Vlaamse Beweging, Tielt, 1998.

Nico WOUTERS, Oorlogsburgemeesters 40-44. Lokaal bestuur en collaboratie in België, Tielt, 2004.

Nico WOUTERS, De Führerstaat. Overheid en Collaboratie in België (1940-1944), Lannoo, Tielt, 2006.

Meer weten

274127 Artikels Collaboratie in Vlaanderen De Wever Bruno
33400 Artikels Politieke collaboratie De Wever Bruno
163793 Artikels Militaire justitie - repressie Rousseaux Xavier
522882(2).jpg Artikels Oorlogsburgemeesters Wouters Nico
622628-vue-terres-agricoles.jpg Artikels Landbouw (de): de “magere jaren” ? Colignon Alain
289102 Artikels Nationale Landbouw- en Voedingscorporatie (NLVC) Luyten Dirk
Deze pagina citeren
Bulckaert Michiel
Auteur : Wouters Nico (Instelling : CegeSoma)
https://www.belgiumwwii.be/nl/belgie-in-oorlog/persoonlijkheden/bulckaert-michiel.html