In mei 1950 verschenen dertien Duitse agenten van de Geheime Feldpolizei Gruppe 530 voor de Brusselse krijgsraad wegens misdaden begaan tijdens de bezetting. Dit proces sloot aan bij de wens van België om de Duitse oorlogsmisdaden met een band met België te bestraffen en dus de mislukking van de bestraffing van Duitse oorlogsmisdadigers na de Eerste Wereldoorlog te vermijden. Het begon met de Sipo-SD en kreeg zijn hoogtepunt met het proces tegen Alexander von Falkenhausen en Eggert Reeder in 1951.
De Gruppe 530 werd in augustus 1939 opgericht als een van de eerste eenheden van de GFP en telde een hondertal man in vier, soms vijf commissariaten. Ze nam deel aan de veldtocht in Polen en volgde de troepen van de Wehrmacht tijdens de inval in België in 1940. Ze werd onder de bevoegdheid geplaatst van de Oberfeldkommandantur 672 die zich reeds enkele dagen na de bezetting van hoofdstad in Brussel vestigde. De Gruppe werd enkele maanden in het hotel Cosmopolite ondergebracht vooraleer in september 1940 te verhuizen naar de Dwarsstraat 6 in Sint-Joost-ten-Node, in een groot bakstenen gebouw dat vroeger eigendom was geweest van een religieuze congregatie . Deze kantoren werden in Brussel even berucht als die van de Sipo-SD aan de Louizalaan.
De mannen van de GFP 530 specialiseerden zich al snel in de strijd tegen de inlichtingendiensten en de ontsnappingslijnen van het verzet en dat i.s.m. de plaatselijke afdeling van de Duitse geheime dienst, de Abwehrstelle Belgien. Verdachten werden opgesloten in de gevangenis van Sint-Gillis of in de speciale gevangenis van de Abwehr. Om ze te ondervragen kwamen agenten van de GFP 530 hen ‘s ochtends vroeg ophalen en namen ze mee naar de lokalen in de Dwarsstraat. Het duurde niet lang voor sommige agenten specialisten werden in martelmethodes voor gevangenen die niet meewerkten. Die werden geslagen, beledigd of verplicht uren in een oncomfortabele houding te staan. Vanaf de jaarwisseling 1942-1943 toen het verzet steeds actiever werd , begon de GFP de methodes van de Sipo-SD over te nemen: de verschärfte Vernehmung. Die “verscherpte ondervraging” bestond in een reeks stokslagen op de onderrug van de verdachte.
Al voor de bevrijding van het grondgebied stond vast dat de oorlogsmisdaden begaan in België zouden bestraft worden, maar op een manier die de mislukking van de berechting van de Duitse oorlogsmisdadigers na de Eerste Wereldoorlog moest vermijden. De besluitwet van 26 mei 1944 bepaalde dat alle vormen van incivisme of oorlogsmisdaden enkel door een militaire rechtbank zouden berecht worden. Om het probleem van de vervolging van Duitse misdadigers te omzeilen, werd in de wet van 20 juni 1947 het principe van de “dubbele in beschuldigingstelling” ingeschreven. Die bepaalde dat een oorlogsmisdaad slechts als dusdanig kon beschouwd worden als ze een overtreding vormde in de zin van het Belgische strafrecht en van het internationaal recht. De wet gaf de beschuldigden ook het recht beroep te doen op een Duitse advocaat.
Vooraleer een proces tegen de agenten van de GFP 530 te beginnen , moesten ze natuurlijk eerst gevonden worden. De opsporingsdienst van de “Commissie voor Oorlogsmisdaden” werd i.s.m. de United Nations War Crimes Commission (UNWCC) belast met deze moeilijke taak. Na de ontruiming van Brussel in september 1944 was de GFP 530 inderdaad naar Italië overgeplaatst waar de meeste leden door de Geallieerden werden gevangen genomen. Maar andere agenten kwamen terecht aan het Oostfront of in andere landen. De Belgische diensten identificeerden uiteindelijk minder dan honderd agenten van de groep.
Er doken nieuwe moeilijkheden op toen ze moesten uitgewezen worden naar België. De Sovjets wezen elke aanvraag af of reageerden niet en de Anglo-Amerikanen aarzelden en leverden na oktober 1947 helemaal geen Duitse burgers meer uit. Toch waren er op dat moment minstens 39 agenten van de GFP 530 overgebracht naar België die - ironie van het lot – in de gevangenis van Sint-Gillis werden opgesloten. Zes maanden later bleven er slechts 29 over waarvan acht officieren, inbegrepen de leider van de groep en zijn adjunct en vier commissariaatshoofden. Tegen 28 agenten waarvan 16 die uitgeleverd waren en 12 die niet konden opgespoord worden, werden bewijsstukken ten laste neergelegd. De Belgische gerechtelijke overheid besliste in de eerste plaats het regelmatig of systematisch gebruik van geweld te vervolgen.
Na vier jaar onderzoek begon op 15 mei 1950 eindelijk het proces voor de Brusselse krijgsraad. Er zaten slechts dertien agenten op het beklaagdenbankje waarvan vier dan nog bij verstek omdat ze verdwenen waren. Blijkbaar sneuvelden twee van hen in 1945 in Oost-Pruisen . Het handsvol beklaagden bestond uit vier officieren en negen soldaten of onderofficieren. De zittingen duurden twee maanden en er werden 453 getuigen opgeroepen.
De uitspaak van de krijgsraad volgde op 14 augustus 1950. De dertien agenten werden veroordeeld tot straffen gaande van vijf jaar opsluiting tot levenslange dwangarbeid. Negen beklaagden kregen van 10 jaar opsluiting tot 20 jaar dwangarbeid. Alle aanwezige beklaagden gingen in beroep voor het Brusselse Krijgshof. Dit was minder hard in zijn vonnis van 15 februari 1951. Twee agenten werden vrijgesproken en de straffen van de zeven anderen werden omgezet in 1 tot 10 jaar opsluiting. Vermits ze al gevangen zaten sinds 1945 kwamen de meeste veroordeelden vrij en keerden terug naar Duitsland. In 1952 zaten er welgeteld nog elf Duitsers in Belgische gevangenissen…
Berlière Jean-Marc, Campion Jonas, Lacché Luigi et Rousseaux Xavier, dir., Justices militaires et guerres mondiales, Louvain-la-Neuve, 2013.
Fortemps Louis, La Geheime Feldpolizei Gruppe 530 : un acteur de la répression allemande à Bruxelles (1940-1944), mémoire de master en Histoire, Université catholique de Louvain, 2018-2019.
Préaux, Céline, La Gestapo devant ses juges en Belgique, Bruxelles, 2007.
Van Nuffel, Herman, Belgisch Nürnberg, 1945-1952: de vervolging van Duitse oorlogsmisdadigers in België, Erpe-Mere, 1997.
Weisers, Marie-Anne, La justice belge, les bourreaux allemands et la Shoah, Bruxelles, 2020.
