Paquet Marguerite

Marguerite Paquet werd geboren op 18 december 1913 in Saint-Servais bij Namen in een gezin dat met Marie-Thérèse (°28 juni 1911 ) al een dochter telde.

Toen Marguerite nog maar drie jaar oud was sterft haar vader. Op 29 januari 1917 overleed hij aan tuberculose. Enkele jaren later verhuisden moeder en haar twee dochters naar Brussel.

Op 14 september 1934 huwde Marguerite met René Bernard. Samen kregen ze twee dochters, in 1936 en 1937, maar het noodlot sloeg toe. Een jaar later overleden de meisjes kort na elkaar, de ene aan een darmziekte, de andere aan meningitis.

Op 10 mei 1940 verdedigde Bernard als reserveofficier de brug van Veldwezelt over het Albertkanaal bij Lanaken. De Belgische soldaten werden echter door Duitsers verrast omdat die gebruik maakten van zweefvliegtuigen om te landen. 

Terwijl enkele van zijn medesoldaten sneuvelden en anderen hun stellingen verlieten, weigerde Bernard zich gewonnen te geven. Hij werd daarop dodelijk getroffen in een vuurgevecht. Door hevig mortiervuur konden de lichamen van de overleden soldaten niet begraven worden. 

Het lichaam van René Bernard werd daarom nooit teruggevonden. Pas in 1945 kende de Belgische staat aan Marguerite Paquet officieel het statuut van oorlogsweduwe toe.

Gedurende de bezetting werd Marguerite Paquet drie keer gearresteerd op verdenking van spionage en het doorspelen van inlichtingen aan de geallieerden (op 26 augustus 1940, 4 mei en 4 juni 1941). Telkens volgde, na enkele dagen of weken van ondervraging in de gevangenis van Sint-Gillis in Brussel, evenwel een vrijlating.

Haar vierde arrestatie op 7 december 1942, betekende echter een keerpunt. Van Sint-Gillis werd ze ditmaal naar het fort van Breendonk overgebracht. Daar verbleef ze lang in eenzame opsluiting en onderging ze zware folteringen. Ze kwam er fysiek en psychisch gebroken uit. Daarna werd ze gedeporteerd, eerst naar Stalag VI in Krefeld en daarna naar het concentratiekamp Ravensbrück.

Door een onverwachte wending werd Paquet door een Duitse rechtbank opgeroepen als getuige in een rechtszaak tegen de Duitse officier Otto Roberts. Die wees haar aan als zijn contactpersoon met de Engelsen. Hierdoor werd ze terug naar België overgebracht en opgesloten in de gevangenis van Leuven. Daar zal ze in september 1944 bevrijd worden.

Na de oorlog trad Marguerite Paquet als getuige in de twee processen tegen de beulen van Breendonk, in 1946 en 1949. Slechts twee vrouwen werden daar gehoord: de Franstalige Paquet en de Nederlandstalige Anna Van Cauwenbergh. Opvallend genoeg waren er in totaal amper een dertigtal verzetsvrouwen opgesloten geweest in Breendonk van de in totaal ongeveer 3.500 gevangenen.

Na de oorlog werd Marguerite Paquet erkend als politiek gevangene omwille van haar deportatie. Een erkenning als Inlichtings- en Actieagent verkreeg ze niet. In haar erkenningsaanvraag was er wel sprake van documenten die ze via het netwerk “Marc” zou hebben doorgespeeld, maar informatie daarover werd als te vaag beschouwd om een officieel statuut te rechtvaardigen.

Door gebrek aan gedetailleerde informatie is haar engagement in het verzet moeilijk in kaart te brengen. Dat is op zich niet uitzonderlijk: de rol van vrouwen in het verzet is sowieso vaak onderbelicht. 

Daarom probeerden wij dieper te graven. Een ontmoeting met haar achterneef leverde enkele nieuwe gegevens en foto’s op. Deze foto’s vormen een aanvulling op wat reeds online te vinden is. Dat zijn onder meer foto’s uit 1946 gemaakt door Amerikaanse afgevaardigden tijdens een van de Breendonkprocessen waarin ze getuigde. 

Toch blijven er ook veel onduidelijkheden. In 1947 moest ze zich voor de rechtbank verantwoorden voor de beschuldiging van “valsheid in geschrifte, gebruik van valse documenten en drugshandel”.  

Eind 1947 volgde een veroordeling tot vijf jaar cel. Haar “antropologisch” detentiedossier in de gevangenis van Vorst is echter spoorloos. Dat ze er effectief opgesloten zat, staat wel vast: haar naam duikt op in het in- en uitregister.

Bij toeval stootten we echter op een uitzonderlijke bron. Dankzij Gertjan Desmet, huidig archivaris van het CegeSoma en voordien belast met de dossiers van de inrichtingen tot bescherming van de maatschappij in het depot ARA2 te Vorst, kwam een omvangrijk dossier aan het licht: een dikke map van 179 documenten. De inhoud daarvan zet een aantal zekerheden stevig onder druk.

Uit dit dossier komt een heel ander beeld van Marguerite Paquet naar voren. Zij ging slechts naar school tussen haar achtste en zestiende jaar: haar moeder hield haar thuis omdat ze al sinds haar tweede kampte met onverklaarbare buikklachten. 

Nieuw medisch onderzoek rond haar zeventiende en achttiende jaar bracht bovendien aan het licht dat ze morfine gebruikte. Dat gebruik bleek structureel en liep door, enkel onderbroken tijdens periodes van hospitalisatie bij drie inbeschuldigingstellingen na de oorlog.

De psychiatrisch expert die in 1947 en 1955 haar mentale toestand moest beoordelen ─ in het kader van aanklachten wegens valsheid in geschrifte en het gebruik van valse documenten om aan drugs te komen ─ stelde vast dat Paquet er vanaf haar achttiende voortdurend in slaagde morfine te bemachtigen, zelfs tijdens haar gevangenschap in oorlogstijd. 

Na het verlies van haar dochters nam dat gebruik nog toe.

Daarnaast vertoonde Marguerite Paquet mythomane karaktertrekken, wat haar sociale contacten op school moeilijk maakte.  Ze overdreef voortdurend en verzon een gefabriceerd familieverleden. Zo zou haar vader in 1917 door de Duitsers zijn terechtgesteld, bezat ze zogezegd een kast vol dure kleding en beweerde ze een gravin te zijn. Ook haar echtgenoot veranderde in haar verhalen: soms was hij bediende bij een Nederlandse firma, soms een Engelse officier. Zelf zou ze bovendien een voorbereidend jaar voor hoger onderwijs hebben afgerond en daarna twee jaar universiteit hebben gevolgd in de richtingen wiskunde en fysica.

Na haar overbrenging uit de nazi-kampen naar België, in maart 1944 werd ze op verzoek van de Duitse justitie aan de Belgische overheid overgedragen als een onhandelbare, verslaafde persoon die zichzelf beschuldigde en de onderzoekers op een vals spoor bracht. Ze belandde vervolgens in twee psychiatrische instellingen om af te kicken, maar haar moeder haalde haar ─  tegen de wil van de artsen, die een verdere behandeling noodzakelijk achtten ─ weer naar huis.

In december 1947 volgde een nieuwe wending. Een politieonderzoek bracht aan het licht dat een vrouwelijke klant in diverse apotheken onder valse namen voorschriften vervalste om morfine te verkrijgen. Paquet werd aangehouden en veroordeeld. Op vraag van de rechter werd ze opgesloten in de psychiatrische afdeling van de gevangenis van Vorst, met een internering van vijf jaar.

Na iets meer dan een jaar kwam ze voorwaardelijk vrij. In 1948 bevestigde een proces in beroep haar veroordeling. Identieke feiten leidden in 1953 opnieuw tot arrestatie: ditmaal kreeg ze een boete en een voorwaardelijke gevangenisstraf van zes maanden. In 1955 volgde een derde veroordeling, dit keer tot vijf jaar psychiatrische internering in de gevangenis van Vorst, de inrichting tot bescherming van de maatschappij in Bergen en de kliniek Fond’Roy in Ukkel. Ze werd vrijgelaten onder voorwaarden: ze moest werk vinden en bleef onder sociaal en psychiatrisch toezicht.

Op 14 juni 1960 kwam Marguerite Paquet definitief vrij. Nog geen anderhalf jaar later, op 47-jarige leeftijd, overleed ze ─ vermoedelijk aan de gevolgen van zware fysieke en psychische uitputting.