België in oorlog / Persoonlijkheden

Dehousse Fernand

Thema - Verzet

Auteur : Colignon Alain (Instelling : CegeSoma)

De federalist Fernand Dehousse was doctor in de rechten en Waals militant. Hij begon zijn loopbaan aan de Rijksuniversiteit Luik maar werd er afgezet na al te kritische uitlatingen over Leopold III in de zomer van 1940. Ten gevolge van de bezetting en van de werkzaamheden van het Rassemblement démocratique et socialiste wallon werd hij als vroegere liberaal, lid van de Luikse federatie van de Belgische Socialistische Partij. 

Een academicus verleid door de politiek…

Dehousse groeide op in een bescheiden middenklasse-milieu en volgde een klassiek schoolparcours in het Luikse stadsonderwijs en het Koninklijk atheneum, om daarna te gaan studeren aan de Universiteit Luik waar hij in 1929 het diploma doctor in de rechten en licentiaat sociale wetenschappen behaalde. Hij vervolmaakte zijn opleiding aan de universiteiten van Parijs, Grenoble en Genève waarbij hij zich vanaf 1931 profileerde als discipel van Ernest Mahaim.

Hij was laureaat 1934 van de Rechtenacademie van Den Haag en werd een jaar later docent aan de Universiteit Luik als opvolger van Mahaim. Op 1 januari 1940 werd hij er benoemd als gewoon hoogleraar. Ondertussen publiceerde hij over internationaal recht maar ook over minder theoretische en meer militante onderwerpen. Met zijn liberale en antiklerikale opvattingen was hij inderdaad sedert 1932 lid van de loge La Parfaite Intelligence et l’Etoile réunies en militeerde hij sinds 1935 in de Ligue d’Action wallonne waar hij zijn Waals identitair aanvoelen – gepaard aan een portie anti-flamingantisme - de vrije loop kon geven.  Hij was openlijk federalist en publiceerde meermaals over dat onderwerp in het maandblad L’Action wallonne. In 1938 was hij met de socialist Georges Truffaut zelfs co-auteur van een wijd verspreide brochure, L’Etat fédéral en Belgique. Hierin werd voorgesteld om de “taalstrijd” van bovenaf op te lossen door het koninkrijk om te vormen in een heuse federatie met drie bijna autonome gewesten (ook Brussel  zou een gewest worden) en met afschaffing van de provincies. Een jaar later met het Albertkanaal bijna afgewerkt, lanceerde Dehousse in het kielzog van de « Action wallonne » een polemiek over de zgn. flessenhals van Lanaken die belette dat de grootste schepen het Luikse industriebekken via het kanaal konden bereiken.

Na de inval van 10 mei 1940 vinden we hem terug in Frankrijk. Begin juni 1940 vertrouwde hij aan het radicaal-socialistische blad L’Ere nouvelle toe dat hij de onvoorwaardelijke capitulatie van koning Leopold III -  « Monsieur de Saxe-Cobourg Gotha » genoemd - ontoelaatbaar achtte. Na de val van Frankrijk keerde hij terug naar de “Vurige Stede”. Daar vernam hij dat een Belgische ad hoc commissie hem had afgezet omdat hij de persoon van de koning had aangevallen (gerehabiliteerd zijnde, zou hij later zijn afzetting wijten aan “de Duitse overheid” wat niet helemaal onjuist was, maar juridisch niet klopte.…). 

163743(2).jpg
Instelling : Cegesoma/Rijkarchief
Oorspronkelijke legende : Fernand Dehousse, october 1955
l-Are-nouvelle-4-6-1940-p-1.png
Instelling : https://www.retronews.fr
Oorspronkelijke legende : l'ère nouvelle, 4 juni1940, p.1

Verzetsman …tot op zeker punt

le-coq-victorieux-nA30.jpg

Dehousse had nu geen beroepsinkomen meer, beschikte wel over wat spaarcenten en werd gesteund door zijn echtgenote - de mediëviste Rita Lejeune - maar kon niet goed kiezen tussen het behoud van zijn maatschappelijke invloed via politieke reflectie en actie, en de vrees door de bezettende overheid te worden opgesloten. In elk geval begon hij vanaf 1941 voorzichtig aan te leunen bij verzetskringen tegen de “Nieuwe Orde”. Hij werkte mee met een « Comité des XV » in het Luikse, voorgezeten door Englebert Renier; het telde vooral socialisten, links-liberalen en een paar katholieken. Maar het ging hier meer om een uitwisseling van ideeën dan om een verzetsgroep. Eind 1942 deed hij een nieuwe stap en nam met zijn vriend Fernand Schreurs enkele maanden deel aan de werkzaamheden van een groter Rassemblement démocratique et socialiste wallon (RDSW) dat in zijn ogen in bevrijd België goed de “linkse” partijen zou kunnen vervangen. Hij leidde er de commissie voor buitenlandse betrekkingen en verdedigde het federalisme dat in bevrijd België zou moeten georganiseerd worden. Maar het RDSW-experiment bloedde na augustus 1943 dood. Op dat ogenblik werd Dehousse socialist. Hij schreef bijdragen voor sluikbladen als Le Monde du Travail en Le Coq victorieux. Zijn intellect en zijn pragmatisme leverden hem een plaats op in de Luikse federatie die zwaar aangepakt werd door de bezetter en die erg leed onder een gebrek aan kaderleden. 

Een vergissing ?

Zijn ingeboren voorzichtigheid en zijn vrees voor de Sipo-SD brachten hem er helaas een tijd toe een duo te vormen met notaris Edouard Englebert, een broeder met een hoge graad in de plaatselijke vrijmetselarij die de Sipo-SD benaderde om de Orde te behoeden voor bloedige represailles van de Duitse politiediensten of van de collaboratie. In 1942, 1943 en tot in april 1944 had Fernand Dehousse, al dan niet vergezeld door zijn broeder Englebert, verschillende contacten met « gestapist» Karl Nossent, nu juist de vervolger van het Luikse verzet. Maar Nossent, die zich tijdens zijn proces een gevaarlijk manipulator toonde, was op dat moment van de bezetting aan het proberen de Luikse gematigde linkerzijde te neutraliseren omdat de Wehrmacht het zo druk had met de communisten en het Onafhankelijkheidsfront. Weliswaar bleef Fernand Dehousse voorzichtig en kreeg zelfs het fiat van Joseph Leclercq, de leider van de clandestiene P.S.B., maar dat was niet het geval voor Englebert die na de bevrijding verantwoording moest afleggen. Wat er ook van zij, zijn contacten met een Karl Nossent leken op zijn minst weinig opportuun en gevaarlijk. Zij zouden hem tijdens de onmiddellijke naoorlog ook zuur opbreken toen hij zijn academische loopbaan opnieuw opnam, gesteund door de Socialistische partij in het algemeen en Paul-Henri Spaak in het bijzonder. Het was inderdaad in volle “Koningskwestie” dat de conservatieve krant La Libre Belgique de Luikse jurist op 25 juni 1950 in het vizier nam omdat een man die België op het hoogste niveau vertegenwoordigde m.n. te San Francisco, het onderwerp was van een gerechtelijk onderzoek voor “verstandhouding met de vijand”. Gelukkig voor Dehousse liep de zaak op een sisser af en zag Justitie op 12 augustus 1950 af van rechtsvervolging: het was weliswaar zeer onvoorzichtig geweest om contact te hebben met een Karl Nossent, maar hij kon er niet van beschuldigd worden “inlichtingen te hebben geleverd die de politiek van de vijand t.a.v. België begunstigden”. Eigenlijk kwam het er op neer dat de leopoldistische krant de steen Dehousse vooral in de politieke kikkerpoel had gegooid om Spaak en de Socialistische partij ongeloofwaardig te maken als verantwoordelijken  voor de benoeming van een bijna-verrader in internationale instanties in een erg gespannen situatie tijdens de ontknoping van de “Koningskwestie”. Het schandaal  bleek geen lang leven beschoren. Fernand Dehousse werkte  daarna een succesrijke publieke loopbaan af die gepaard ging met vele titels en eretekens, werd senator en minister. Hij bleef een aanhanger van het federalisme dat hij met vuur verdedigde, nu eens tijdens het « Congrès national wallon » te Luik in oktober  1945, dan weer tijdens het eerste congres van het “Mouvement Populaire Wallon”, in november 1961.

Hij overleed net voor zijn emeritaat op  11 augustus 1976. 

la-wallonie-4-7-1947-p-2-dAtail.png
Instelling : KBR
Oorspronkelijke legende : La Wallonie, 4 juli 1947, p. 2.

Bibliographie

Philippe CARLIER, Fernand Dehousse, dans Nouvelle Biographie Nationale, Tome III, 1994, pp. 114-117, https://www.academieroyale.be/....

Philippe CARLIER, "Fernand Dehousse" dans Encyclopédie du Mouvement wallon (sous la direction de Paul Delforge, Philippe Destatte et Micheline Libon), Charleroi, Institut Jules Destrée, tome 1, 2000, pp. 420-423.

Eddy DE BRUYNE, Entre Collaboration et Kollaboration. Particularismes, reflets et aspects en région liégeoise et ailleurs, Liège Les Editions de la Province de Liège, 2017.


Voir aussi

130346-liAge.jpg Artikels Luik Colignon Alain
27948 Artikels Verzet Maerten Fabrice
Deze pagina citeren
Dehousse Fernand
Auteur : Colignon Alain (Instelling : CegeSoma)
https://www.belgiumwwii.be/nl/belgie-in-oorlog/persoonlijkheden/dehousse-fernand.html