Albert Houtart was een doctor in de rechten (Katholieke Universiteit Leuven) die in 1920 procureur des Konings wordt in Brussel en in 1930 procureur-generaal. Op 7 februari 1935 wordt hij benoemd tot de gouverneur van de provincie Brabant. Houtart had een katholiek profiel en is de schoonzoon van de katholieke minister Henry Carton de Wiart.
Houtart legt bij de Duitse inval zijn functie neer, maar blijft wel in Brussel. Hij is zo de enige gouverneur die aanwezig is als de Duitsers de hoofdstad innemen. Om die redenen wordt hij door de Duitsers niet beschouwd als een ‘postverlater’, in tegenstelling tot de andere Belgische gouverneurs. Hij is de enige Belgische gouverneur die na mei 1940 in functie mag blijven. Mogelijk speelt ook mee dat de Duitsers extra voorzichtig wilden zijn met Brussel.
Houtart werpt zich in 1940-1942 op als een verdediger van de vooroorlogse Belgische administratieve wettelijkheid. Hij protesteert uitdrukkelijk tegen de Duitse ouderdomsverordening van maart 1941. Ook protesteert hij herhaaldelijk tegen de hervormingen van secretaris-generaal Gerard Romsée van de gemeentelijke organisatie. Hij verzet zich ook tegen benoemingen buiten de gemeenteraad van Rexisten en VNV-leden tot burgemeesters. Hij kan zijn formele macht gebruiken om de benoemingen van collaborerende oorlogsburgmeesters in de provincie Brabant tegen te houden. Hij doet dat onder meer door te weigeren benoemingsdossiers door te sturen. Hij wordt hiervoor herhaaldelijk op het matje geroepen, onder meer door de Duitse Stadtkommissar Karl Hahn. Houtart kan soms ook gemeenteraadsleden overtuigen om zich toch kandidaat-burgemeester te stellen. Mede door deze rol van Houtart, is Brabant een van de minst succesvolle provincies voor de machtsgreep van de collaborerende partijen en vooral voor Rex. Ongeveer 30% van de burgemeestersbenoemingen in Brabant tussen april 1941 en september 1942 ging tegen de wil van Houtart in.
Hij is een van de gangmakers van het protest tegen de oprichting van Groot-Brussel. In juni 1942 steunt hij burgemeester Jules Coelst van Brussel in diens verzet om de Brusselse gemeentediensten in te schakelen in de verspreiding van de Jodenster en in juli 1942 tegen de inschakeling van de politie in de aanhoudingen van Joden. Houtart is ook één van de weinige gezagdragers die verbiedt om persoonsgegevens door te sturen in het kader van de verplichte tewerkstelling in België (ingevoerd in maart 1942) en daarbij beroep doet op het begrip ‘beroepsgeheim’.
Naar aanleiding van de nakende oprichting van Groot-Brussel neemt Houtart ontslag met een brief van 16 juli 1942. Romsée moet hem eerst vervangen door zijn rechterhand en VNV-lid Mathieu Croonenberghs (tot 1 maart 1943). Daarna wordt de Antwerpse gouverneur Frans Wildiers dienstdoend gouverneur van Brabant.
Na de bevrijding worden enkele klachten tegen Houtart onderzocht. De twee belangrijkste zaken die worden onderzocht, is ten eerste dat hij affiches voor de vrijwillige tewerkstelling in Duitsland had doen verspreiden en ten tweede dat hij druk had uitgeoefend op de Brusselse burgemeesters om hun verzet tegen de levering van non-ferrometalen op te geven. Toch komt Houtart hierdoor niet echt in problemen. Zijn patriottisme stond buiten kijf. Hij herneemt na de bevrijding korte tijd zijn functie als gouverneur maar gaat al snel met pensioen.
Nico Wouters, Oorlogsburgemeesters 40-44. Lokaal bestuur en collaboratie in België, Lannoo, Tielt, 2004
Nico Wouters, De Führerstaat. Overheid en Collaboratie in België (1940-1944), Lannoo, Tielt, 2006
.jpg)