België in oorlog / Persoonlijkheden

Kiewitz Werner

Auteur : Warland Geneviève (Instelling : Université catholique de Louvain)

Werner Kiewitz, geboren te Breslau in 1891, was een beroepsmilitair en diplomaat. Hij werd van 30 mei 1940 tot 6 juni 1944 aangesteld om Leopold III en de koninklijke familie te bewaken in het kasteel van Laken. Kiewitz was diplomaat sinds 1924 en werkte op de ambassades in Boekarest en Belgrado voordat hij in 1934 werd benoemd bij de diensten van de Kanselarij in het Derde Rijk, belast met protocol en betrekkingen met buitenlandse diplomaten. Hij sloot zich aan bij de NSDAP in 1937.  

De Koning, een krijgsgevangene

Na de capitulatie van het Belgische leger beschouwt Leopold III zich, tegen de verwachtingen van de Duitse autoriteiten in, als krijgsgevangene en spreekt hij de wens uit om met de bevolking in België te blijven ("Mijn lot zal het uwe zijn"). Hij wordt onder huisarrest geplaatst, waar hij met respect wordt behandeld en zijn raadgevers kan behouden: graaf Robert Capelle, zijn secretaris; Louis Fredericq, zijn stafchef en generaal Raoul Van Overstraeten, zijn militair adviseur. Aan deze Belgische entourage wordt de dienst van Werner Kiewitz toegevoegd, door Hitler in deze functie benoemd. Inderdaad, de man beheerst het Frans perfect en hij zal fungeren als vertaler van vele documenten. Zijn officiële titel is ‘Adjudant bei S.M. dem König der Belgier’. Zijn team bestaat uit majoor Bünting, een secretaresse en bewakers. 

163991
Instelling : CegeSoma/Rijksarchief
Auteursrecht : Rechten voorbehouden
Oorspronkelijke legende : Léopold III, s.d.

Een tussenpersoon tussen de koning en de Duitsers

164015-lAopold-iii-kiewitz.jpg
Instelling : CegeSoma/Rijkarchief
Auteursrecht : Voorbehouden rechten
Oorspronkelijke legende : Meissner, Léopold III en Kiewitz te Berchtesgaden, 18-20 nov. 1940.
lettre-kiewitz-lAopold.png
Instelling : Archieven van het Kon. Paleis/Rijksarchief
Oorspronkelijke legende : Brief van Kiewitz aan Leopold III met mededeling van de weigering Belgische gevangenen vrij te laten, 7 juli 1941.

Kiewitz treedt op als tussenpersoon tussen de koning en zijn gevolg enerzijds en de Duitse autoriteiten anderzijds: de kanselarij in Berlijn - minister van Staat Otto Meissner voor diplomatieke zaken en luitenant-generaal Rudolf Schmundt van de Wehrmacht voor militaire zaken - maar ook de militaire gouverneur voor België en Noord-Frankrijk, Alexander von Falkenhausen.

Kiewitz geeft de besluiten van de bezettingsmacht door en, evenzeer of zelfs meer, de verzoeken van het koninklijk kasteel. Begin juni 1940 heeft hij contact met Hitler, die dan in Nederland is. Een gespreksonderwerp is dan een mogelijke ontmoeting met Leopold III. Dat idee komt niet van de grond, omdat de koning wil dat de ontmoeting incognito zou plaatsvinden, wat niet de bedoeling is van Hitler. Zij hadden onder meer moeten spreken over de situatie van de krijgsgevangenen, de status van België en het lot van de koning. Maar het idee van een bijeenkomst wordt niet volledig opgegeven. Enkele maanden later, in november, ontmoeten de Führer en Leopold III elkaar in Berchtesgaden in de Beierse Alpen. Kiewitz neemt ook deel aan de reis. Hoewel het niet tot concrete resultaten leidt, vormde het geen breuk. Er leek immers weinig meer te verwachten van de Führer, die zijn plannen voor België nooit echt had gespecificeerd. 

In 1941 en 1942 probeert Leopold tweemaal door middel van verzoekbrieven maatregelen te verkrijgen om het lot van de Belgische bevolking op het gebied van de bevoorrading te verbeteren. Zijn tweede brief lokt een sterke reactie uit van Hitler, die de vorst herinnert aan zijn status van krijgsgevangene, maar het was niet Kiewitz die deze boodschap had overgebracht.

In december 1941, ter gelegenheid van het burgerlijk huwelijk van Leopold III met Liliane Baels, wordt Kiewitz gevraagd de Führer op de hoogte te brengen van het nieuws. Op initiatief van de adjudant worden bloemen en een telegram met gelukwensen naar het paar gestuurd. De koning stuurt op zijn beurt een telegram op Hitlers verjaardag. Een paar maanden later, nog steeds op initiatief van Kiewitz, stuurt Hitler zijn wensen ter gelegenheid van de geboorte van Prins Alexander van België, op 18 juli 1942.

 

Een nuttige informant voor het kantoor van de Koning

De contacten tussen Kiewitz en het Kabinet van de Koning zijn talrijk en hartelijk, en Kiewitz toont zich bereid diverse diensten te verlenen. Zo organiseert de Duitse onderofficier, op verzoek van generaal Van Overstraeten, in oktober 1940 een bezoek aan het fort Eben-Emael. Aan deze laatste geeft Kiewitz vrij vaak interne informatie door aan de Wehrmacht, met name over het Duitse beleid en de strategie.

Kiewitz treedt ook op als tussenpersoon, met wisselend succes, voor verzoeken aan de Duitse autoriteiten om gratie, om vrijlating van krijgsgevangenen of om koninklijke protesten na de invoering van de verplichte tewerkstelling.

Kiewitz geeft ook verzoeken door van de Koning voor de vrijlating van gijzelaars en van Koningin Elisabeth voor de vrijlating van Belgische Joden, ook aan de militaire commandant von Falkenhausen, met wie hij een uitstekende relatie heeft.  Als gevolg van de nieuwe Duitse voorschriften inzake dwangarbeid vanaf 1943 verdwijnt dit soort dienstverlening van Kiewitz gedurende de eerste drie oorlogsjaren.

Kiewitz verzorgt ook de formaliteiten voor de reizen van de koninklijke familie, bijvoorbeeld naar het kasteel van Ciergnon in de provincie Namen, en voor de bezoeken van familieleden die in Beieren of Italië wonen. De dochter van Koningin Elisabeth, Prinses Marie-José, wordt bij verschillende gelegenheden door Kiewitz begeleid. Het is duidelijk dat hij grote bewondering heeft voor de vorst en, bij uitbreiding, voor de koninklijke familie, aan wie hij grote toewijding toont.


7503-van-overstraeten-dAtail.jpg
Instelling : Cegesoma/Rijksarchief
Oorspronkelijke legende : Raoul Van Overstraeten, s.d. (détail)

Schande en laatste stap

Geleidelijk aan geniet Kiewitz niet meer hetzelfde vertrouwen van de Duitse autoriteiten. Hij schijnt niet onmiddellijk op de hoogte te zijn van de plannen om de koning naar Duitsland te deporteren, hoewel het gerucht van het plan hem uiteindelijk wel bereikte. In december 1943 pleit hij ervoor dat Leopold III in België zou blijven. Op 7 juni 1944 wordt de koning naar Duitsland overgebracht. Kiewitz vergezelt hem naar kasteel Hirschstein, niet ver van Dresden in de Elbe-vallei. De koninklijke familie voegt zich drie dagen later bij hem. Dit was het einde van Kiewitz' missie. Niettemin intervenieert Kiewitz nog een laatste keer bij Hitler namens Leopold III, waarbij hij de omstandigheden van zijn gevangenschap betreurt. Maar die interventie blijft zonder succes.

Kiewitz wordt eind juli gearresteerd in verband met de mislukte aanslag op Hitlers leven en zit enkele maanden in de gevangenis voordat hij wegens gebrek aan bewijs wordt vrijgelaten. Nadat hij de toorn van Himmler heeft opgewekt, die vindt dat hij zich aan de Koning der Belgen heeft ‘onderworpen’ en hem te veel vrijheden heeft toegestaan, wordt hij gedegradeerd tot kapitein en naar een disciplinair regiment aan het Oostfront gestuurd om tegen het Rode Leger te vechten. Gevangene van de Sovjets tot september 1945, belandt hij in een Brits interneringskamp. Zijn rechterarm wordt geamputeerd en hij raakt dus zwaar gehandicapt, en hij wordt  uiteindelijk erkend als "slachtoffer van het fascisme". In 1949 wordt hij ambtenaar van de Bondsrepubliek Duitsland. Uiteindelijk wordt hij toegevoegd aan de protocoldienst van de Kanselarij in Bonn. Hij overlijdt op 1 januari 1965.

 

lAopold-iii-carnet-personnel-apr.jpg
Instelling : Archieven van het Kon. Paleis/Rijksarchief
Oorspronkelijke legende : Persoonlijk dagboek van Leopold III

Bibliografie

Albert De Jonghe, « De laatste boodschap van Kiewitz, namens Koning Leopold III, voor Hitler (15 juni 1944) » in Revue Belge de Philologie et d’Histoire = Belgisch Tijdschrift voor Filologie en Geschiedenis, année 1987, 65-2, pp. 274-300, https://www.persee.fr/doc/rbph_0035-0818_1987_num_65_2_3583.

Alexander von Falkenhausen, Mémoires d’Outre-Guerre. Comment j’ai gouverné la Belgique de 1940 à 1944, Lucien De Meyer, 1974.

Général Van Overstraeten, Léopold III prisonnier, Didier Hatier, 1986.

Jan Velaers et Herman van Goethem, Leopold III: De koning, het land, de oorlog, Lannoo, 2001.

Archieven van het kon. Paleis, Brussel : dossier colonel Werner Kiewitz (2 cartons) ; dossier van het privé secretariaat van koning Albert en koningin Elisabeth, nr 687 ; dossiers van het cabinet van Leopold III, n° 1272, 2526, 2527, 2473-2476 ; archieven Jacques Pirenne n° 95.

Bundesarchiv Berlin-Lichterfeld: R 9361-V/24360 (Kiewitz, Werner).

CegeSoma, Bruxelles : CEGESOMA AA 535 en AA 278. 

Pour en savoir plus

165131 Artikels Duits militair bestuur (Militärverwaltung) Roden Dimitri
Deze pagina citeren
Kiewitz Werner
Auteur : Warland Geneviève (Instelling : Université catholique de Louvain)
https://www.belgiumwwii.be/nl/belgie-in-oorlog/persoonlijkheden/kiewitz-werner.html