Nationaal Legioen (Het)

Het Nationaal Legioen waarvan voor het eerst sprake in het begin van de jaren ’20, had een van de vele voorbijgaande nationalistische bewegingen kunnen zijn. Maar de omstandigheden, m.n. een leiding die vast in het zadel zat en zijn ideologische cohesie, maakten dat de beweging kon blijven duren en zelfs het gezicht werd van het lokale fascisme à la Mussolini. Tijdens de Tweede Wereldoorlog gleed het Legioen niet af naar de collaboratie en zette het zich ondanks aanvankelijke aarzelingen af tegen de vijand. De Duitse repressie zou de beweging dan ook niet sparen. 

De moord door Duitse nationalisten (patriotten?) op luitenant José Graff, een officier van de Belgische bezettingstroepen in het Rijnland, in de lente van 1922 in de buurt van Duisburg, lag aan de oorsprong van het Nationaal Legioen. Noch vader Graff, noch zijn jonge broer konden dit vergeven. In mei 1922 richtten ze een nieuwe ultra-vaderlandslievende groepering op: het Belgisch Nationaal Legioen - Légion Nationale Belge. De naam was niet echt origineel: het American Legion bestond sedert 1919 en het British Legion sedert 1921. 

In België kenmerkte de nieuwe groep zich door een absolute germanofobie en - in het verlengde van de zegepraal van 1918 - ook door een onvoorwaardelijke verwerping van alles wat maar enigszins een gevaar kon betekenen voor de Belgische eenheid. Aanvankelijk werd het Legioen gedragen door Luikse liberale notabelen, ex-lagere officieren uit de oorlog, en die vooral de strijd wilden aangaan met het Duitse « revanchisme » en met alles wat hun beeld van een voortaan “verenigd en ondeelbaar” Vaderland kon aantasten : het flamingantisch separatisme (alias « neo-aktivisme »), het socialo-marxisme of het “bolsjewisme” (de beruchte “schrik voor de Roden”) en het parlementarisme. Dat laatste vormde de oorzaak van alle kwaad : machteloos om de oorlog tegen te houden of hem te verkorten, en vooral een element van verdeeldheid binnen de Natie via een opdeling in partijen. Dat laatste argument leefde vooral bij de middenklasse en de katholieke conservatieve elites die de « coup van Loppem » (algemeen enkelvoudig stemrecht voor mannen vanaf 21 jaar, nov. 1918) nog steeds niet verwerkt hadden. Het hoeft niet te verwonderen dat het autoritaire principe primeerde voor het Legioen: de bevoegdheden van de Koning dienden versterkt en die van het Parlement  gevoelig ingeperkt . Anti-Belgische en zgn. subversieve organisaties moesten vervolgd worden. Maar eigenlijk bleef dat alles behoorlijk vaag en er leek weinig verschil met de aanpak of de doctrine van de vele andere ultra-vaderlandslievende groepen uit die tijd, van de “Action Nationale” van Pierre Nothomb tot de Nationale Frontstrijdersbond van commandant Mahy.

Het Nationaal Legioen had verder kunnen vegeteren en dan verdwijnen – waren daar niet het dynamisme van vader Graff , de rol van de oudgedienden van het 14e Linieregiment en de hulp van een jurist , de raadgevend advocaat van Ougrée-Marihaye Paul Hoornaert. In plaats van te verdwijnen, groeide het Legioen ook buiten het Luikse. Tussen 1924 en 1928 slorpte het de “Union Civique” van Verviers op, de « Comités Justice » van François Bovesse te Namen, en later het Gentse Belgisch legioen en de “Faisceau belge” van markies de Beauffort uit het Brusselse. In de zomer 1926 nam Paul Hoornaert de leiding van het “Belgisch Nationaal Legioen - Légion Nationale Belge” (de benaming kwam er na de fusie met de Gentse rivaal).

Hoornaert was geen onbekende in rechtse oudstrijdersorganisaties, een uitstekend jurist met in tegenstelling tot Graff een mooi oorlogspalmares. Hij was een goed redenaar , ex-christen-democraat die langzamerhand de leidende figuur werd binnen het directiecomité van het Legioen en die de beweging nationaal organiseerde. 

O.l.v. Paul Hoornaert kreeg het Legioen in 1933-1934 zijn definitieve vorm : een fascistische organisatie naar structuur, stijl en doctrine. Hij trok ook een wissel op de toekomst door jongere elementen aan te werven die de Grote Oorlog enkel kenden van horen zeggen. Toonzetting en esthetiek van het geheel leken erg fasciserend - maar Hoornaert beweerde dat het geen fascisme was !

Hoornaert vulde het magere ideologische corpus aan met een doctrine neergeschreven in Le Redressement National. La « Légion Nationale Belge ». Sa Doctrine-Ses Buts (1929). De oorspronkelijke kenmerken van de Beweging bleven behouden (anti-marxisme, antiflamingantisme, germanofobie), maar hij voegde er nieuwe elementen “op zijn Belgisch” aan toe die vooral schatplichtig waren aan de leer van de « Action française » van Charles Maurras. Daarbij kwamen nog katholiek-sociale ideeën, een overblijfsel uit zijn christen-democratische tijd van voor 1914. Kortom, op politiek vlak vertaalde dat zich in een monarchie met meer prerogatieven die naast de uitvoerende macht ook een deel van de wetgevende macht uitoefende. Het Parlement zou zich enkel nog kunnen uitspreken over vraagstukken van algemene aard zoals bv. de begroting. De “beroepsorganisaties” (van « corporatisme » was nog geen sprake) zouden rechtspersoonlijkheid krijgen , het algemeen stemrecht , volgens hem een “individualistisch overblijfsel van de Franse revolutie” , zou enkel nog toegepast worden op gemeentelijk vlak en voor Referenda op initiatief van de Koning ... Het Legioen verwierp wel het economisch liberalisme « dat naar anarchie in de productie leidt », maar het veroordeelde ook het « socialo-communisme ». Het kapitalisme als dusdanig kon niet door de Staat afgeschaft worden maar die moest wel waakzaam blijven t.a.v. Duitsland en “de partijen die het bestaan van het vaderland ontkennen”. Idem voor “ongewenste of gevaarlijke vreemdelingen “. Maar zonder overdrijvingen . Op taalvlak bleek het Legioen voortaan voorstander van “taalregio’s” met dien verstande dat “de Vlaamse bevolkingen” toch eens goed moesten bedenken “dat ze er alle belang bij hebben een wereldtaal te beheersen” . Zoals bv. het Frans … Het hoeft niet te verwonderen dat het Belgisch Nationaal Legioen zelfs in Vlaanderen overwegend Franstalig bleek.

In 1935 werd het programma nog radicaler herschreven. Met het parlementair regime bleek niets meer aan te vangen. Het was ermee ”afgelopen” omdat het “zijn onmacht en zijn schadelijkheid bewezen heeft”. Nu was het tijd voor een “Nieuwe Orde”.

De uitvoerende macht moest verder versterkt worden ; economisch liberalisme en marxisme bleven even verwerpelijk , met die verstande dat het kapitalisme meer dan voorheen werd bekritiseerd. Daaraan leek de economische crisis niet vreemd die de middenklasse en brede bevolkingslagen getroffen had. Maar toch moest het duidelijk zijn dat de Nieuwe Orde een onderscheid bleef maken tussen “het gezonde, normale kapitalisme van produceren en sparen dat een sociale functie heeft (…) en anderzijds het ongezonde en gevaarlijke kapitalisme dat speculeert en uitbuit… “. Overigens diende het vaderlandsloze hyperkapitalisme door de nationalistische Staat uitgeschakeld worden.

Om deze revolutie te doen slagen, was er een efficiënt instrument nodig. Hoornaert dacht dit te bezitten met de organisatie die hij sedert 1929 op poten gezet had. Zoals elke autoritaire organisatie kende het Legioen een piramidale opbouw met een resem leiders en leidertjes . Het had ook een « horizontale » structuur, de « Fronten » die de socio-professionele activiteiten van leden en sympathisanten moesten omkaderen, en niet te vergeten de “Beveiligingsafdelingen”, een ordedienst. Van in het begin waren ze getraind om politie te spelen in de zalen waar het Legioen zijn bijeenkomsten hield; ze waren er ook niet vies van om op straat te komen bij stakingen of sociale onrust, wat hen heel wat sympathie opleverde bij het patronaat en m.n. bij het Centraal Industrieel Comité - Comité Central Industriel. Vanaf de zomer 1932 werd deze Afdelingen geregeld gevraagd om – dikwijls met succes – de “Roden”,  socialisten of communisten, aan te pakken.

Al kort na de oprichting werd de uniformdracht een typisch kenmerk van het Legioen. Sedert 1924 droegen de eerste leden van de Beveiligingsafdelingen een zwarte (Luik) of groene vest (Antwerpen). Rond 1926-1927 werd het “de blauwe kiel” van de “glorierijke revolutionairen van 1830 » , met voor de volwassenen de helm model « Adrian » en rijbroeken met dito laarzen… De wet houdende het verbod van privé-milities verplichtte het Legioen echter zijn “Mobiele groepen” te ontbinden. Uniformen werden voortaan enkel nog gedragen door de ”jeugd”formaties , de “Nationalistische Jonge Wacht” . Andere herkenningstekens bleven: de legioengroet (de hand die zweert “Belgisch te blijven “, vanaf 1933-1934 de Romeinse groet) en de legioenkreet ( eerst “Voor België – alles, voor de politiekers – niets!” , later « A nous ! – Aan ons!», een slaafse kopie van het italo-fascistische « A Noi ! »).

Kortom, lang voor 1933-1934 evolueerde het Nationaal Legioen geleidelijk naar de verpersoonlijking van een Belgische vorm van het fascisme van Mussolini, maar met autochtone kenmerken. Tot 1935-1936 bleven xenofobie en antisemitisme overigens op de achtergrond.