(Prins) Emmanuel de Croÿ is de oorlogsgouverneur van de provincie Namen van april 1942 tot september 1944. Hij vertegenwoordigt een ultra-Belgisch adellijk geslacht maar steunt vanuit zijn autoritaire opvattingen de nieuwe orde en in zeer beperkte mate zelfs de collaboratiepolitiek van Rex. Zijn vaderlandse profiel redt hem na de bevrijding van een veroordeling; zij het met een zoenoffer van ontslag als luitenant uit het Belgische leger.
Emmanuel de Croÿ (Prince de Croy et de Solre, geboren Rumillies, 24 april 1908) stamt uit de Belgische tak van een oud Bourgondisch en Habsburgs adellijk geslacht. Hij maakt militaire carrière en is voor de oorlog luitenant bij het Eerste Gidsenregiment. Hij zou een zekere sympathie hebben gehad voor het Verdinaso (na de ‘Belgische’ marsrichting van leider Joris van Severen) maar blijft politiek altijd afzijdig. Tijdens de achttiendaagse veldtocht wordt hij krijgsgevangene genomen. Op 29 november 1940 kan hij terugkeren naar België. De precieze redenen voor deze ‘gunstmaatregel’ van zijn vervroegde vrijlating zijn niet bekend. Een tussenkomst van zijn invloedrijke netwerk is het meest waarschijnlijk : alleszins blijft hij het eerste anderhalf jaar na zijn terugkeer in België inactief.
Hij wordt op 1 april 1942 benoemd tot (ad interim) gouverneur van Namen, ter vervanging van George Devos. De Duitsers en secretaris-generaal Gerard Romsée kiezen dus niet voor de Naamse Rex-provinciechef Jean Georges, die sinds maart 1941 lid is van de deputatie en de gouverneursfunctie ook ambieert. Het illustreert de strategische pragmatiek, waarbij men deze leidende functie met groot symbolisch gewicht liever geeft aan een lid van het rechtse (adellijke) Belgische establishment. Toch onderhoudt De Croÿ goede contacten met Rex. Zijn kabinetschef, Emmanuel Noël, is ook lid van Rex.
Ondanks de goede contacten met Rex, probeert de Croÿ de benoemingen van Rexisten in bestuursmandaten te temperen. Hij wordt daarin geholpen door Noël, die behoort tot een ‘realistische strekking’ van Rex en met de Croÿ een goede verstandhouding ontwikkelt. De Croÿ zal hem na de bevrijding trouwens ook verdedigen. Net als enkele andere Waalse gouverneurs is De Croÿ zich goed bewust van de negatieve impact van de Rexistische infiltratie op de legitimiteit van het openbare gezag. Zo komt hij in conflict met de Rexistische meerderheid in de bestendige deputatie, naast Jean Georges ook nog de Rex-arrondissementschef van Vresse Léon Lambert, Albert Thiry (°1887), Samuel Lardinois (°1898), Jean Nicolas (°1901) en Jean Henri Joseph Permentier (°1917). Ook de rexist Félix Devaux (°1884) zal een belangrijke rol spelen als gedeputeerde.
De Croy moet in de praktijk regelmatig Rexistische bestuurskandidaten aanvaarden. Hij blijft tot het einde van de bezetting op post. Zijn positie wordt nog delicater, wanneer de vooroorlogse en wettelijke gouverneur François Bovesse op 1 februari 1944 door Rexististische milities wordt vermoord. De Croÿ zal zijn afkeer expliciet communiceren.
Na de bevrijding opent het militair gerecht een onderzoek naar de Croÿ. De belangrijkste feiten die worden onderzocht in het kader van strafwetartikel 118bis (politieke collaboratie) voor de periode 1942 zijn : het aanvaarden van de gouverneursfunctie, zijn steun in specifieke Rexistische benoemingsdossiers, een publieke afkeuring in 1942 van aanslagen door het ondergrondse verzet, zijn nauwe contacten met de Rexistische top (Degrelle, Colin en Streel) en zijn steun in 1942 voor de creatie van Groot-Namen. Voor deze feiten is de openbaar aanklager bij de krijgsraad mild : dit gedrag was niet openlijk (en dus bracht hij de trouw van burgers aan het vorst en vaderland niet aan het wankelen) en deze feiten werden niet met voldoende ‘kwaadwilligheid’ uitgevoerd.
Voor de periode 1943-1944 (met andere woorden : feiten gepleegd na de strafwetwijzigingen van december 1942) worden als belastende feiten aangehaald : een omzendbrief van 12 maart 1943 waarin hij een Duitse instructie doorgaf voor steun aan de Duitse luchtafweer en zijn contacten met Rex voor de oprichting van een Naamse afdeling van de Communauté culturelle wallonne. Beide feiten worden beschouwd als “hautement blamable” maar niet als grond voor een inbeschuldigingsstelling. In het algemeen speelt ook mee dat de gouverneur veel verzoeken om hulp van inwoners inwilligde en dat hij wordt beschouwd als Belgisch gezind. Het feit dat hij zijn ontslag indient als luitenant bij het Belgische leger wordt ook als een soort ‘zoenoffer’ beschouwd. Het gerechtelijk onderzoek eindigt met een ‘non-lieu’.
.jpg)
Nico WOUTERS, Oorlogsburgemeesters 40-44. Lokaal bestuur en collaboratie in België, Tielt, 2004.
Nico WOUTERS, De Führerstaat. Overheid en Collaboratie in België (1940-1944), Lannoo, Tielt, 2006.
.jpg)
