René Greindl (1898-1945) was (dienstdoend) gouverneur van Luxemburg tussen augustus 1940 en december 1943. In 1940 steunt hij een Duitse nieuwe orde, vanuit een autoritair Leopoldisme. In 1941-1942 gaat hij zich verzetten tegen het Duitse beleid. Na zijn ontslag als gouverneur komt hij in het verzet terecht. Hij komt in 1945 om in het Duitse concentratiekamp Buchenwald.
Voor de oorlog
René Greindl stamt uit een bekende Belgische familie die tal van hoge ambtenaren en militairen voorbracht. Hij is oorlogsvrijwilliger tijdens de Eerste Wereldoorlog maar kiest na 1918 voor een burgercarrière : hij wordt in 1921 burgerlijk ingenieur (Universiteit Brussel). In de jaren 1920 werkt hij voor privébedrijven in het buitenland. In 1933 heroriënteert hij zich op de Belgische administratie, als arrondissementscommissaris van Saint-Vith. Zijn familierelaties, zijn goede kennis van het Duits en zijn katholieke profiel zijn troeven. Vanuit zijn functie in de Oostkantons krijgt hij een goede inschatting van het Duitse nationaalsocialisme. In 1937 wordt hij arrondissementscommissaris van Bastogne. Als reserve onderluitenant bij de Ardense Jagers neemt hij deel aan de Achttiendaagse Veldtocht.
Gouverneur van Luxemburg
De Duitse bezetter laat Greindl op 10 juni 1940 terugkeren naar Brussel en op 30 juni 1940 krijgt hij de leiding over het administratief beheer van de voedselvoorziening in de provincie Luxemburg. Wellicht geholpen door zijn beheersing van het Duits, valt hij positief op bij de Duitse bezetter. Op 21 juli 1940 spreekt hij tijdens het Te Deum in Bastogne zijn geloof uit in de Duitse overwinning. Op 1 augustus 1940 wordt hij benoemd tot ad interim gouverneur van Luxemburg.
Greindl vertegenwoordigt in 1940 een belangrijk deel van het Belgisch establishment dat een autoritaire nieuwe orde wil uitbouwen, bij voorkeur onder leiding van koning Leopold III. Het naoorlogse gerechtelijke onderzoek, komt tot de conclusie dat hij zeker tot in 1941 een autoritaire nieuwe orde steunde. In een rapport aan de Feldkommandantur van 3 oktober 1941 bevestigt hij zijn steun voor het bezettingsregime, en zegt hij de boodschap dat Duitsland definitief de oorlog gewonnen heeft, voort te verspreiden. Zoals velen in het openbaar bestuur, steunt hij in 1940-41 de strenge voedselreglementering. Op 3 december 1941 vraag hij aan secretaris-generaal De Winter van voedselvoorziening en landbouw om nalatige landbouwers te sanctioneren : een brief die hij ook aan de Duitse Kreiskommandantur stuurt.
Volgens een intern Duits rapport zou Greindl na de Duitse inval in de Sovjet-Unie in juni 1941 beginnen twijfelen aan de Duitse overwinning. Maar twijfels lijken al aanwezig voor die datum, vooral omwille van de groeiende invloed van Rex. Als gouverneur wil hij de Belgische administratieve wettelijkheid respecteren en hij is dus tegenstander van de Duitse ‘ouderdomsverordening’ van maart 1941. De provincie Luxemburg is de Waalse provincie waar Rex het zwakst stond voor de bezetting en hoewel Greindl in 1941 als gouverneur soms burgemeestersbenoemingen van Rex-leden steunt, zal hij zich na maart 1941 meer verzetten tegen de benoemingen van al te radicale collaborateurs. Hij laat secretaris-generaal Romsée weten dat hij diens gemeentelijke hervormingen onwettelijk vindt. Hij verzet zich hevig tegen de benoeming van Lucien Eichhorn, lid van de collaborerende Deutsche Sprachverein, tot burgemeester van Aarlen. Eichhorn wordt ondanks Greindls verzet benoemd tot burgemeester op 1 november 1941.
In 1942 worden in de provincie Luxemburg de arrondissementscommissarissen van Neufchâteau en Marche-en-Famenne, alsook de dienstleiders van de controlediensten van het provinciebestuur, vervangen door Rexisten. In mei 1942 dreigt Greindl met ontslag uit protest. Hij vertraagde de Rex-infiltratie in de bestendige deputatie : de vier vooroorlogse gedeputeerden blijven aanvankelijk in functie, hoewel zij ouder waren dan 60 jaar. De Rexistische pers valt hem regelmatig aan en de provinciaal leider van Rex (en sinds 1942 lid van de deputatie) Albert Thiry dringt aan op zijn ontslag. Dat Greindl toch kan aanblijven, ligt wellicht mede aan de zwakte van collaborerende bewegingen in de provincie en bij de legitimiteit van Greindl bij de Duitse Militärverwaltung (zoals een rapport van de Duitse Sipo-SD in 1943 nog opmerkt).
Ontslag
Zoals bij velen, is de invoering van de verplichte tewerkstelling in Duitsland (oktober 1942) een breukmoment. Vanaf de winter van 1942-1943 gaat hij volop in de oppositie. Het Duitse bevel van 22 januari 1943 om contractbrekers (voor tewerkstelling in Duitsland) de voedselzegels te ontnemen, is de finale druppel. Wanneer secretaris-generaal Emiel De Winter van Landbouw en Voedselvoorziening op 30 januari 1943 zegt dat deze Duitse maatregel moet worden uitgevoerd, gaat Greindl dwars liggen : hij verbiedt de burgemeesters van zijn provincie (onder meer op 31 januari 1943) formeel de maatregel uit te voeren. Secretaris-generaal De Winter wijst hem in maart 1943 scherp terecht. Op 9 april 1943 weigert Greindl een rechtstreeks bevel in die zin van de Oberfeldkommandantur Luik. Men kan speculeren dat Greindl hiermee bewust zijn ontslag probeerde uit te lokken om zo uit een totaal verbrande functie te raken, zoals meer bestuurders (zeker ook burgemeesters) proberen te doen. In december 1943 besluit de Duitse Militärverwaltung hem dan toch een ambtsverbod te geven.
Verzet, gevangenschap en dood
Met Greindls medeweten, treden zijn adolescente zonen in 1944 toe tot het Geheim Leger. De familie zou ook onderduikers verborgen hebben, volgens een getuigenis ook een Joodse onderduiker. Het was duidelijk dat Greindl zelf op de radar stond van de Duitse Sipo-SD als tegenstander. Op 7 september 1944 wordt hij tijdens een Duitse controle aangehouden in Fisenne (tussen Soy en Hotton). Later zal één van zijn zonen in het verzet getuigen dat hij op dat moment een verbindingsmissie uitvoerde voor het Geheim Leger. Op 17 januari 1945 arriveert hij in het kamp Buchenwald. Daar zal hij op 21 februari 1945 overlijden, officieel aan een hartstilstand. Het lijkt vast te staan dat hij dan al erg verzwakt was door ziekte. De exacte omstandigheden van zijn dood blijven onbekend. De familie hoort van een Belgische ooggetuige die in de ziekenboeg van Buchenwald werkzaam was in 1945, dat een sterk verzwakte Greindl door een inspuiting met cyaankali zou zijn vermoord. Dit gaat een leven leiden in de literatuur, onder meer in het in 1946 gepubliceerde boek van David Rousset ‘l’Univers concentrationnaire’. Greindl zou zijn terechtgesteld door Duitse communisten die als ‘Kapo’s’ dienst deden. De betrokken Duitse ‘Kapo’ getuigde later echter dat Greindl in feite was omgekomen door ontbering en tuberculose. Het lichaam werd na overlijden gecremeerd en de werkelijke gebeurtenissen kunnen niet meer opgehelderd worden.
Gerechtelijk onderzoek en erkenning
Na de bevrijding wordt in België een gerechtelijk onderzoek geopend wegens zijn rol als ‘oorlogsgouverneur’. Wanneer zijn overlijden wordt bevestigd, wordt het onderzoek als ‘zonder gevolg’ beëindigd. In de erkenningsaanvraag als politiek gevangene, worden naast de negatieve elementen (als oorlogsgouverneur) ook drie positieve elementen in rekening gebracht : ten eerste zijn openlijke verzet tegen de Rexistische machtsgreep in 1941-42, ten tweede zijn steun aan de clandestiene organisatie van een groep Ardense Jagers in mei 1941 (wat de basis voor het latere Geheim Leger zou vormen) en zijn steun voor het Geheim Leger in 1944, en ten derde ook zijn moedig gedrag in gevangenschap en zijn martelaarschap. Het besluit is dat hoewel Greindl een betreurenswaardige politieke opvatting had, zijn houding en intenties altijd loyaal en vaderlands waren. Op 20 november 1951 ontvangt hij postuum het statuut van politiek gevangene.
Bibliografie
Archieven Baron René Greindl, gouverneur van Luxemburg : nota's, corr., versl., 1914-1955 (voornamelijk 1943-1951). - 139 p. en fardes (1 microf.) : dact., ms., ron., mic., CegeSoma/Rijksarchief.
Archief Oorlogsslachtoffers, Documentatie en Opzoekingen, Greindl René nr. 18434
Archief Oorlogsslachtoffers, Greindl René, PP/PG, PP AD kal 12049
Anne-Marie Visart de Bocarmé, Mourir à Buchenwald : vie et mort du gouverneur résistant du Luxembourg. René Greindl, 1898-1945, Villance-en-Ardenne, 1995.